Bóle głowy są przypadłością występującą bardzo często u osób z różnych grup wiekowych, niezależnie od płci, stanu zdrowia czy sytuacji życiowej. Jest to rodzaj subiektywnego bólu, który pojawia się w obrębie głowy w części zewnętrznej (część oczodołowo-skroniowa głowy) i wewnętrznej (ból w głębi czaszki). Jest to najczęściej występujące schorzenie, którego podłoże może być bardzo zróżnicowane, jak i jego przebieg. Ból może przybierać różną postać, trwać dłużej lub krócej i charakteryzować się odmiennym nasileniem w zależności od przypadku i osoby. Czasem ból głowy jest jedynie objawem poważniejszej choroby. Szacuje się, że jedynie 15% osób cierpiących na bóle głowy z ponad 90% ludzi (mających choć raz rocznie tą przypadłość) zmaga się z powtarzającym bólem o podłożu chorobowym, mogącym stanowić podstawę kontroli lekarskiej.
Umów wizytę teraz - do lekarza zajmującego się leczeniem bólu głowy w naszym szpitalu
Przyczyny
Ból głowy może być spowodowany wieloma czynnikami i mieć wiele przyczyn. W dużej mierze stoją za nim najprostsze podstawy, jak przemęczenie, zapalenie zatok, skutki spożycia alkoholu czy niewyspanie. Powodem pojawienia się bólu głowy może być także uraz głowy. Ból odczuwalny jest wskutek drażnienia obwodowych receptorów bólowych, niezależnie od czynnika, jaki wywołuje ten efekt. Organizm na ból reaguje natychmiastowo w większości przypadków, starając się zlokalizować źródło i zlikwidować przyczynę. Jednak czasami w trakcie prób eliminacji problemu dochodzi do uszkodzenia wrażliwych na ból dróg obwodowych. W efekcie ból może dotyczyć takich elementów, jak skóra głowy, zatoki opony twardej, sierp mózgu, odcinki proksymalne dużych tętnic opony miękkiej oraz odejścia większych naczyń tętniczych - są to struktury w obrębie głowy podatne na ból.
Objawami z zakresu autonomicznego są zatkanie dróg oddechowych nosa czy łzawienie. Pojawiają się wskutek niewłaściwego pobudzenia włókien przywspółczulnych nerwów czaszkowych.
Ból głowy może także pojawiać się na skutek innych chorób klinicznych lub stanów psychotycznych, jak np. depresja.
Migrena
Ból głowy jest charakterystycznym objawem dla przewlekłej przypadłości, jaką jest migrena. Jednak wśród objawów migreny najczęściej pojawiają się również zaburzenia wegetatywne, jak nudności, zawroty głowy, fotofobia czy zaburzenia widzenia. Przy migrenie bardzo często ruch i zmiany poziomu położenia głowy przyczyniają się do nasilenia bólu.
Napad migreny trwa zazwyczaj od 4 do 72 godzin, w trakcie których może przybierać różne natężenie ból. Częstotliwość występowania ataków migreny w skali roku jest zróżnicowana - może być to pojedynczy przypadek, a nawet kilkurazowy atak w miesiącu. Napady migrenowe dzieli się na trzy kategorie według poziomu bólu oraz sprawności chorego w trakcie ich trwania. Są to: migreny lekkie, w trakcie których osoba jest w stanie funkcjonować normalnie, choć ciężej jej to przychodzi; średnie - gdy chory nie jest w stanie wykonywać swoich zadań codziennych; ciężkie - wymagające leżenia w łóżku.
Migrena najczęściej przyjmuje dwie postaci:
Jest to rodzaj bólu o średnim lub też bardzo mocnym nasileniu. Rozchodzi się w sposób tętniący, obejmując najczęściej obszar połowy głowy w sposób zmienny. Migrena bez aury charakteryzuje się intensywnym bólem w okolicy za okiem oraz zaburzeniami wegetatywnymi.
Towarzyszą jej objawy neurologiczne, które przed pojawieniem się bólu głowy występują w sposób zmienny. Ból zazwyczaj pojawia się dopiero po kilkunastu, a nawet i kilkudziesięciu minutach. Aura dotyczy dolegliwości, które przychodzą wraz z atakiem migreny. Najczęściej występuje aura wzrokowa, która charakteryzuje się pojawieniem migoczących plam lub linii w polu widzenia (obustronnie lub jednostronnie). Rzadko, kiedy spotyka się chwilowe zaślepnięcie czy afazję. Może występować drętwienie ręki, bądź twarzy. Aura jest krótkotrwała i poprzedza nadejście napadu bólowego.
Patogeneza migreny nie jest w pełni znana, ale uważa się, że powstaje na skutek niewłaściwej reakcji układu nerwowo-naczyniowego na otrzymywane bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Przypuszcza się, że ma to podłoże w genetycznym uwarunkowaniu, odpowiadającym zaburzeniu pracy bądź budowy kanałów jonowych. Choroba jest przewlekła i może towarzyszyć pacjentowi do końca życia, choć z czasem prawdopodobne jest jej osłabnięcie.
Najlepiej dla osoby chorej jest zwyczajnie unikać czynników, które doprowadzają do pojawienia się stanu migrenowego. Medycyna konwencjonalna proponuje dwie ścieżki rozwiązujące problem migreny. Pierwsza to leczenie farmakologiczne, oparte na nienarkotycznych lekach przeciwbólowych, kwasie acetylosalicylowym, tryptanach, ergotaminie czy paracetamolu. Do początków XX wieku ergotaminę uznawano za najskuteczniejszy lek na migrenę. Druga opcja leczenia to profilaktyczna farmakoterapia, wykorzystująca przede wszystkim β-blokery, leki przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne oraz niesteroidowe środki przeciwzapalne.
Napięciowy ból głowy
Najczęściej występujący rodzaj bólu głowy, zwany zwykłym, stresowym lub psychogennym bólem głowy. Przypadłość dotyka częściej kobiet, niż mężczyzn. W przeciwieństwie do migreny odznacza się incydentalnością, a nie przyjmuje formy napadów. Patogeneza schorzenia nie jest określona jasno, ale znane są czynniki wpływające na powstawanie napięciowego bólu głowy. Do sprzyjających rozwojowi przypadłości czynników zalicza się między innymi: stres, depresję, przemęczenie, niedospanie, stany lękowe czy silne emocje. Napięciowy ból głowy obejmuje jedynie ośrodkowy układ nerwowy, nie zahaczając o obwodowe komponenty, jak to ma miejsce w przypadku migreny.
Przypadłość przybiera formę uciskowego, samoistnego bólu głowy występującego obustronnie. Ból najczęściej obejmuje jedynie okolice czoła, skroni lub potylicy. Odczucie nasila się przy aktywności fizycznej. Często ból łączy się z występowaniem skurczy mięśni karku, barków lub czepca. Rzadko, kiedy występują dodatkowo światłowstręt czy nudności. Ból ma średnie natężenie i raczej uciskający, tępy charakter. Może trwać godzinę, a może nawet męczyć pacjenta przez okres kilku dni.
Najczęściej wyróżnia się trzy postaci napięciowego bólu głowy i są to:
- Epizodyczny ból głowy – występuje niezwykle rzadko, około raz w miesiącu;
- Częste bóle głowy – występują stosunkowo często, do 15 razy w miesiącu;
- Przewlekłe bóle głowy – pojawiającą się codziennie lub niemalże codziennie.
Leczenie napięciowego bólu głowy jest procesem kłopotliwym ze względu na mnogość przyczyn bólu i brak efektywnego, jednoznacznego postępowania. Podobnie, jak w przypadku migreny stosuje się dwie możliwości procesu leczenia - postępowanie profilaktyczne oraz doraźne. Leczenie doraźne podobne jest znacząco do metody leczenia migreny i opiera się na przyjmowaniu kwasu acetylosalicylowego czy paracetamolu, ibuprofenu, diklofenaku. W przypadku silnych bóli stosuje się leki przeciwdepresyjne, przypisywane na receptę (np. opipramol lub amitryptyliny) lub leki przeciwlękowe (benzodiazepiny). Profilaktyczna ścieżka leczenia bazuje z kolei na technikach relaksacyjnych, wsparciu psychologicznym oraz metodach poprawiających nastrój. Jednak profilaktyczna droga leczenia nie ma udowodnionych, klinicznych właściwości dla poprawy stanu chorych z tą przypadłością.
Klasterowy ból głowy
Klasterowy ból głowy to rodzaj bólu, który obejmuje jedynie jedną stronę ciała. Występuje w towarzystwie objawów autonomicznych, również jedynie w obrębie połowy ciała. Najczęstsza forma ma postać krótkotrwałych ukłuć bólu w okolicy oczodołowej. Klasterowy ból głowy pojawia się każdego dnia jako zazwyczaj kilka krótkich napadów przez okres od 4 do 8 tygodni. Pomiędzy okresami bólowymi zachodzą około roczne przerwy od napadów. Każdorazowy napad może trwać nawet do 180 minut.
Podstawy powstawania klasterowego bólu głowy nie są do końca znane. Badania obrazowe wykazały jednak, że choroba przewlekła ma związek ze wzmożoną aktywnością jąder podwzgórza oraz pobudzeniem włókien C układu nerwu trójdzielnego.
W leczeniu przypadłości stosuje się najczęściej leki z grupy tryptanów, a także tlenoterapię. Proces leczenia ma dwie ścieżki - pierwsza to leczenie krótkookresowe, zaraz po zakończeniu napadu i trwające do 3 tygodni, zaś druga opcja to leczenie przewlekłe. W trakcie leczenia przewlekłego stosuje się sole m.in. topiramatu, baklofenu czy litu. Ryzykowną, ale skuteczną metodą leczniczą jest w tym przypadku interwencja chirurgiczna. W trakcie zabiegu uszkadza się mechanicznie lub z użyciem zastrzyków alkoholowych nerw trójdzielnego. Jednak zabieg ten obarczony jest wieloma powikłaniami np. pojawieniem się stałej dysfunkcji nerwu w postaci braku czucia w okolicy twarzy czy owrzodzenia rogówki.
Źródła
- https://ichd-3.org/classification-outline/
- Prusiński A., Miejsce nowoczesnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w leczeniu bólów głowy . „Medycyna i życie”, reprint z Vol. 5/Nr 3 (16), 2012 , s. 6.
- Prusiński A.: Bóle głowy. Red. B. Pec. Warszawa: PZWL, 1999.
- Prusiński A.: Leczenie migreny i innych bólów głowy. Poznań: Termedia, 2010.
- Stępień A.: Bóle głowy. Warszawa: Medical Tribune, 2008.
- Szczeklik A.: Choroby wewnętrzne: stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna.
