ZADZWOŃ DO NAS - 12 352 25 25

Przedwczesne dojrzewanie płciowe

Dojrzewanie płciowe to okres w życiu każdego człowieka, podczas którego w organizmie zachodzą zmiany hormonalne i somatyczne prowadzące do osiągnięcia dojrzałości płciowej i płodności. Dojrzewanie płciowe to jeden z etapów trwającej przez całe życie ewolucji układu podwzgórze-przysadka-gonady.
Okres dojrzewania płciowego charakteryzują dwa niezależne od siebie procesy. Pierwszy z nich to adrenarche, podczas którego zachodzi wzrost aktywności nadnerczy w zakresie wydzielania hormonów steroidowych, a drugi gonadarche charakteryzuje się wzrostem aktywności gonad.
W patologii tego okresu rozróżniamy dwie grupy zaburzeń – przedwczesne dojrzewanie oraz opóźnione dojrzewanie.

Umów wizytę teraz - do lekarza zajmującego się leczeniem przedwczesnego dojrzewania płciowego w naszym szpitalu

dr n. med. Dorota Roztoczyńska - spec. endokrynolog, pediatra


dr n.med. Dorota Roztoczyńska, endokrynolog, pediatra, Kraków

 

Przedwczesne dojrzewanie – co to jest?

Dojrzewanie jest procesem bardzo złożonym, na który wpływa szereg czynników genetycznych, środowiskowych i socjalno-ekonomicznych (w tym znaczącą rolę odgrywa stan odżywienia). Za początek dojrzewania płciowego w układzie hormonalnym podwzgórze-przysadka-gonady uważa się wzrost amplitudy i częstości pulsacyjnego wydzielania gonadoliberyny (GnRH) po okresie spoczynku w dzieciństwie. Aktywacja pulsacyjnego wydzielania GnRH prowadzi do podwyższenia wydzielania przez przysadkę mózgową gonadotropin, które pobudzają gonady do produkcji steroidów płciowych oraz gamet. Terminem przedwczesnego dojrzewania w naszej szerokości geograficznej określa się pojawienie cech pokwitania (drugorzędowych cech płciowych) przed 8. rokiem życia u dziewcząt i 9. rokiem życia u chłopców.
Przedwczesne dojrzewanie płciowe może być pochodzenia centralnego (gonadotropinozależnego) związanego z wczesną aktywacją osi podwzgórzowo-przysadkowej lub obwodowego (rzekomego) przebiegającego bez uruchomienia tej osi.
Centralne przedwczesne dojrzewanie (prawdziwe, GnRH-zależne) polega na pojawieniu się u dziecka w wieku młodszym niż prawidłowy dla początku pokwitania objawów takich samych i w takiej samej kolejności jak w trakcie prawdziwego dojrzewania. Rozwój piersi i owłosienia łonowego jak i przyspieszenie wzrostu występują w podobnej sekwencji jak w dojrzewaniu prawidłowym, z tą różnicą, że następują we wcześniejszym okresie życia. Związane jest to z wcześniejszym uaktywnieniem obszarów w mózgu odpowiedzialnych za kontrolę czynności jajników i jąder (aktywacja osi gonadalnej).
O przedwczesnym dojrzewaniu obwodowym (rzekomym, GnRH-niezależnym) mówimy w momencie kiedy organizm zaczyna produkować hormony płciowe bez pobudzenia opisanej powyżej osi gonadalnej. Zwykle dochodzi do rozwoju owłosienia łonowego i pachowego połączonego z naskórkowymi objawami trądziku, trudnościami z zachowaniem i przyspieszeniem wzrostu wraz z dojrzewaniem kostnym. Takie zmiany mogą pojawiać się w związku z wrodzonymi zaburzeniami czynności nadnerczy albo nawet z procesami nowotworowymi w obrębie nadnerczy lub gonad.
Oprócz wyżej wymienionych postaci przedwczesnego dojrzewania występują również jego łagodne warianty. Są to:
A) adrenarche praecox- wiąże się z aktywnością nadnerczy. Może wystąpić zarówno u dziewczynek jak i chłopców i wiąże się z nieco zwiększonym owłosieniem, trądzikiem czy zmianą zapachu potu;
B) thelarche praecox – izolowane powiększenie piersi, czyli takie, któremu nie towarzyszą inne objawy dojrzewania ani zwiększone wydzielanie hormonów;
C) menarche praecox – przedwczesna pierwsza miesiączka, która występuje wskutek wzrostu wrażliwości endometrium na stężenie estrogenów po aktywacji osi podwzgórze-przysadka-jajnik, przy czym stężenie estrogenów jest zbyt niskie, by wywołać inne objawy pokwitania.

We wszystkich przypadkach przedwczesnego pokwitania wymagana jest odpowiednia i przede wszystkim szybka interwencji lekarza endokrynologa w celu ustalenia przyczyn i podjęcia ewentualnego szybkiego leczenia.

Przedwczesne dojrzewanie – objawy

Objawami przedwczesnego pokwitania są:
- przedwczesny rozwój wtórnych cech płciowych (u dziewcząt pierwszym objawem z reguły jest powiększenie sutków),
- przyspieszenie tempa wzrastania nieadekwatne do wieku chronologicznego,
- przyspieszenie wzrastania i dojrzewania kośćca,
- niski wzrost końcowy,
- nieprawidłowe proporcje ciała,
- rozwój psychoseksualny zgodny z wiekiem chronologicznym,
- dodatkowo może pojawić się trądzik, przetłuszczanie się włosów i „pokwitaniowy” zapach potu.

Przedwczesne dojrzewanie - przyczyny

Przyczyn przedwczesnego dojrzewania istnieje bardzo wiele i należy podzielić je na te zależne i niezależne od gonadotropin.

Przedwczesne pokwitanie GnRH-zależne (centralne):
- guzy wewnątrzczaszkowe,
- wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego (neurofibromatoza),
- napromieniowanie czaszki,
- podwyższone ciśnienie śródczaszkowe (idiopatyczne, pourazowe, pozapalne),
- organiczne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym wskutek ucisku, przerwania lub innego uszkodzenia przez guz drogi nerwowej hamującej neurony sekrecyjne GnRH.

Przedwczesne pokwitanie GnRH-niezależne (obwodowe, rzekome):
- nowotwory jajnika i/lub nadnerczy wydzielające estrogeny,
- ekspozycja na estrogeny egzogenne (postać jatrogenna),
- pierwotna niedoczynność tarczycy,
- zespół McCune-Albrighta,
- wrodzony przerost nadnerczy,
- guzy nadnerczy,
- gruczolakowaty obustronny przerost nadnerczy,
- guzy jajników,
- ekspozycja na androgeny egzogenne (postać jatrogenna).

W łagodnych typach przedwczesnego pokwitania (adrenarche, thelarche, menarche) medycyna nie daje na razie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o ich przyczynę.

Przedwczesne dojrzewanie – diagnostyka

W pierwszym etapie diagnostyki przedwczesnego pokwitania stosuje się metody stosowane w auksologii (nauce o rozwoju), która posługuje się następującymi metodami oceny przebiegu pokwitania:
1) szybkość wzrastania (siatki centylowe),
2) wiek kostny,
3) ocena stadium pokwitania według skali Tannera:
a) dla owłosienia łonowego (pubarche) - 5 stadiów,
b) dla owłosienia pachowego (axillarche) - 4 stadia,
c) dla oceny rozwoju gruczołów sutkowych (thelarche) - 5 stadiów.

W wywiadzie różnicującym przedwczesne pokwitanie należy uwzględnić szczególnie okres, kiedy dokładnie wystąpiły pierwsze objawy przedwczesnego pokwitania i jak szybko narastały. Dodatkowo należy przeprowadzić wywiady:
rodzinny z uwzględnieniem wieku pokwitania rodziców, rodzeństwa,
dotyczący przyjmowania hormonów egzogennych,
dotyczący stanu zdrowia (przebyte choroby, urazy),
dotyczący objawów neurologicznych (zmiany w zachowaniu, zmiany apetytu, bóle głowy, zaburzenia widzenia, drgawki, omdlenia).

W kolejnym etapie poszukiwania przyczyn przedwczesnego pokwitania ważne są także:
- badania laboratoryjne:
- badania hormonalne, do których należy m. in. oznaczenie poziomu gonadotropin, steroidów płciowych, androgenów nadnerczy, hormonów tarczycy, prolaktyny, progesteronu;
- dynamiczne testy hormonalne stosowane do wykrycia niedoborów enzymatycznych: test stymulacji GnRH, test z ACTH (zespół nadnerczowo-płciowy), test z deksametazonem (guzy nadnerczy);

- oraz diagnostyka obrazowa:
- USG miednicy mniejszej, w celu oceny narządów płciowych wewnętrznych,
- USG nadnerczy,
- RTG czaszki,
- rezonans magnetyczny czaszki,
- tomografia komputerowa wyżej wymienionych narządów,
- w niektórych przypadkach także badanie EEG i inne zlecone przez lekarza.

Przedwczesne dojrzewanie – leczenie

Istnieje wiele przyczyn przedwczesnego dojrzewania, które najlepiej podzielić na zależne i niezależne od gonadotropin. Taka klasyfikacja pomaga zarówno w zrozumieniu etiologii zaburzenia jak i w decyzjach, co do wyboru metody leczenia.
Do ogólnych celów leczenia przedwczesnego pokwitania należy:
• remisja lub zahamowanie postępu objawów fizycznych i zmian hormonalnych,
• zahamowanie szybkiej progresji dojrzewania kośćca,
• uzyskanie normalnego wzrostu końcowego i prawidłowych proporcji ciała,
• płodność w przyszłości,
• zmniejszenie zwiększonego ryzyka raka gruczołu sutkowego (w przypadku wczesnej menarche),
• zapobieganie skutkom emocjonalnym przedwczesnego pokwitania.

W przypadku wystąpienia przedwczesnego dojrzewania typu centralnego (GnRH-zależnego), leczenie polega na podawaniu leków (analogów GnRH), których celem jest wyciszenie aktywności osi gonadalnej, co doprowadza do zatrzymania procesu dojrzewania do momentu, kiedy dziecko osiągnie taki wiek i taką dojrzałość emocjonalną, że dojrzewanie może nastąpić.
Przy rzekomym przedwczesnym dojrzewaniu (GnRH-niezależnym), postępowanie uzależnione jest od przyczyny, która je wywołała. Tutaj istotne staje się:
- leczenie choroby podstawowej ośrodkowego układu nerwowego (wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego),
- leczenie pierwotnej niedoczynności tarczycy,
- leczenie operacyjne jajników, nadnerczy (guzy nadnerczy, guzy jajników)
- zastosowanie antygonadotropin, czyli leków progestagenopodobnych hamujących rozwój gonad.

W łagodnych typach przedwczesnego pokwitania (adrenarche, thelarche, menarche) medycyna nie daje na razie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o ich przyczynę. Dlatego te typy zaburzeń procesu dojrzewania podlegają jedynie okresowej obserwacji lekarskiej, nie wymagają podejmowania leczenia oraz nie mają wpływu na dalsze życie i rozwój dziewczynek.

BIBLIOGRAFIA
1) Izabela Rogozińska, Przyczyny przedwczesnego dojrzewania – co nowego?, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 10B, 2014
2) Barbara Garanty-Bogacka, Teresa Adamczyk, Małgorzata Syrenicz, Maria Ginalska-Malinowska, Ewa Małunowicz, Mieczysław Walczak, Adrenarche praecox u 5-letniej dziewczynki z rodzinnie występującym niedoborem dehydrogenazy 3β-hydroksysteroidowej, Endokrynologia Pediatryczna, Vol. 2/2003 Nr 3(4)
3) Jarząbek-Bielecka Grażyna, Warchoł-Biedermann Katarzyna, Sowińska Elżbieta, Wachowiak-Ochmańska Katarzyna, Przedwczesne dojrzewanie płciowe, Ginekologia Polska, 2011, 82, 281-286
4) https://www.juniorowo.pl/przedwczesne-dojrzewanie/
5) Grażyna Jarząbek, Michał Pawlaczyk, Zbigniew Friebe, Przedwczesne pokwitanie dziewcząt, Seksuologia Polska 2005, 3, 1, 29.31

FAQ
1. Jakie cechy dojrzewania u dziewczynki mogą sugerować przedwczesne dojrzewanie płciowe?

U dziewcząt pierwszym sygnałem dojrzewania jest powiększenie się gruczołów piersiowych, które może początkowo dotyczyć tylko jednego z nich. Dodatkowo uwagę zwraca pojawiające się nieco później owłosienie na wzgórku łonowym lub pod pachami. Często towarzyszy temu przyspieszenie wzrastania oraz zmiana zapachu potu, a nieraz także pojawienie się zmian łojotokowych na twarzy.
W momencie kiedy cechy te pojawią się u dziewczynki przed 8. rokiem życia mogą one sugerować pojawienie się przedwczesnego dojrzewania płciowego.

2. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie przedwczesnego dojrzewania?
Leczenie przedwczesnego dojrzewania pochodzenia podwzgórzowego kończy się z chwilą osiągnięcia przez dziecko wieku fizjologicznego dojrzewania. W przypadku przedwczesnego dojrzewania związanego z wystąpieniem choroby nadnerczy leczenie wymagane jest do końca życia. Zmiany guzowate gonad wymagają leczenia chirurgicznego. Małe guzki okolicy podwzgórza można jedynie monitorować poprzez powtarzane co 6–12 miesięcy badanie metodą rezonansu magnetycznego.

Rejestracja Wizyty

Spis treści

Kontakt

ul. Dworska 1B, 30-314 Kraków
[email protected]


Szpital Dworska - Kraków

Godziny otwarcia

Poniedziałek:
7:30 - 20:30
Wtorek:
7:30 - 20:30
Sroda:
7:30 - 20:30
Czwartek:
7:30 - 20:30
Piątek:
7:30 - 20:30
Sobota:
7:30 - 14:00
Niedziela:
nieczynne
lokalizacja parkingu

Parking koło Szpitala Dworska - wjazd od ulicy Bułhaka