ZADZWOŃ DO NAS - 12 352 25 25

Witamina D

Niedobór witaminy D u dzieci i dorosłych - przyczyny, objawy, postępowanie

Dotychczasowa wiedza o roli witaminy D w ustroju ludzkim była ograniczona jedynie do jej wpływu na gospodarkę wapniowo-fosforanową i układ szkieletowy. Badania ostatniego dziesięciolecia związane między innymi z odkryciem receptora VDR (ang. vitamin D receptor) umożliwiły poznanie oddziaływania witaminy D nie tylko w procesach metabolicznych kości, ale także w procesach immunologicznych i antykancerogennych.

Umów wizytę teraz - do lekarza zajmującego się leczeniem niedoboru witaminy D w naszym szpitalu

dr n. med. Dorota Roztoczyńska - spec. endokrynolog, pediatra


dr n.med. Dorota Roztoczyńska, endokrynolog, pediatra, Kraków

 

Działanie witaminy D

Działanie witaminy D na organizm człowieka jest bardzo szerokie. Kalcytriol, czyli aktywna forma witaminy D3, swoją strukturą zbliżony jest do hormonów steroidowych i co za tym idzie wykazuje działanie hormonopodobne. Działa on na komórki docelowe poprzez receptor jądrowy VDR (ang. vitamin D receptor), który jak donoszą najnowsze badania nie jest obecny wyłącznie w komórkach kostnych, kanalików nerkowych i nabłonka jelit, ale także w większości komórek ludzkiego organizmu: w sercu, ścianie naczyń krwionośnych, mózgu, gruczole krokowym, gruczole sutkowym, nadnerczach, komórkach β trzustki, jelicie cienkim, jelicie grubym, przytarczycach, limfocytach, makrofagach, keratynocytach i komórkach nowotworowych.

Źródła witaminy D

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Podstawowe znaczenie dla jej działania mają dwie formy: roślinna D₂ (ergokalcyferol) oraz pochodząca ze źródeł zwierzęcych D₃ (cholekalcyferol), które powstają odpowiednio z ergosterolu i 7 - dehydrocholesterolu (7-DHC).
Podstawowym, ewolucyjnie wykształconym i obfitym źródłem witaminy D3 jest jej biosynteza z 7-DHC w skórze, pod wpływem promieniowania ultrafioletowego B (UVB) zawartego w świetle słonecznym, która jest w stanie pokryć aż 90% dziennego zapotrzebowania na tę substancję. Prowitamina D3 znajdująca się w skórze, na skutek działaniem promieniowania ulega skomplikowanym przemianom i przekształca się w prewitaminę D3, która następnie w wątrobie i nerkach ulega dwustopniowej aktywacji, co ostatecznie prowadzi do powstania kalcytriolu.
Drugim, o mniejszym znaczeniu źródłem dostarczającym witaminę D do organizmu jest pożywienie. Ergokalcyferol (D2) z pokarmu wchłaniany jest w jelicie cienkim przy czym jego naturalne zasoby są dość ograniczone i w większości przypadków raczej ubogie w tą witaminę. Największym źródłem pokarmowym są tłuste ryby morskie, np. węgorz czy łosoś oraz jaja, ser żółty, wątroba i niektóre grzyby. Aby jednak zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na witaminę D, należałoby zjeść około 20 jajek, ponad pół kilograma łososia, kilka kilogramów żółtego sera lub wypić ponad 80 litrów mleka.

Aktywność biologiczna witaminy D

Wpływ na układ kostny
Najważniejszą i najbardziej do tej pory poznaną funkcją witaminy D jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej, co stwarza w organizmie optymalne warunki dla odpowiedniej mineralizacji kości. Witamina D warunkuje rozwój i dojrzewanie szkieletu od życia płodowego do czasu zakończenia wzrastania, a jej niedobór prowadzi do zaburzeń mineralizacji kości i jest przyczyną nieprawidłowego rozwoju kośćca i powszechnie znanej krzywicy u dzieci. W późniejszych okresach życia niedobór witaminy D między innymi prowadzi do zaburzenia metabolizmu kostnego, czyli osteomalacji i osteoporozy. Dodatkowo wykazano przeciwzłamaniowe działanie tej witaminy, szczególnie u osób starszych.

Immunomodulujące działanie witaminy D
Obecność receptora dla witaminy D (VDR) odkryto na wielu komórkach immunologicznie kompetentnych. Wysokie stężenie aktywnych metabolitów witaminy D we krwi powoduje wzrost produkcji ludzkiej katelicydyny, która jest naturalnym antybiotykiem o szerokim spektrum działania.
Głównym skutkiem działania witaminy D jest wygaszanie reakcji zapalnej, co ma chronić organizm przed przewlekłymi procesami zapalnymi oraz chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak nieswoiste zapalenia jelit, reumatoidalne zapalenie stawów, fibromialgia, cukrzyca. Witamina D modulując układ odpornościowy, może również wpływać na przebieg nowotworów i chorób zakaźnych. W badaniach naukowych opisano korzystny wpływ witaminy D w leczeniu łuszczycy oraz w chorobach obturacyjnych, takich jak astma i POChP, gdzie przewlekłe postępujące zapalenie prowadzi do progresji choroby
Układ nerwowy
Witamina D jest jednym z neurosteroidów, mających wpływ na dojrzewanie i funkcjonowanie mózgu, który aktywnie uczestniczy w jej metabolizmie, regulując jej lokalne stężenie. Niedobór witaminy D prawdopodobnie ma wpływ na częstsze występowanie zaburzeń nastroju, w tym depresji. W wielu badaniach naukowych obserwuje się korelację pomiędzy niskim stężeniem witaminy D we krwi a częstością występowania zaburzeń funkcji poznawczych oraz choroby Alzheimera. Ponad to zachorowalność na stwardnienie rozsiane (SM) jest większa na obszarach kuli ziemskiej o mniejszej ekspozycji na promienie słoneczne, a wśród osób spożywających duże ilości ryb bogatych w witaminę D zachorowalność na SM spada.

Skutki niedoboru witaminy D w ciąży

Zaopatrzenie w witaminę D organizmu matki w okresie ciąży i laktacji oddziałuje na stan zdrowia dziecka zaraz po urodzeniu, a także w późniejszym okresie jego życia. Znaczny niedobór witaminy D w ciąży może być przyczyną hipokalcemii i drgawek u noworodków oraz wtórnej nadczynności przytarczyc u matki i noworodka.
Niska masa urodzeniowa częściej występuje u noworodków, których matki nie miały zapewnionego dostatecznego spożycia wapnia i witaminy D w okresie ciąży.
Oprócz tego niedobór witaminy D w przebiegu ciąży powoduje obniżoną mineralizację kości i mniejszą masę kostną u dzieci, a u kobiet ciężarnych może być czynnikiem ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego i cukrzycy ciężarnych.
Choroby metaboliczne
Stwierdzono obecność receptorów witaminy D (VDR) na komórkach beta trzustki, adipocytach oraz komórkach mięśni szkieletowych. Witamina D poprzez receptory VDR może ograniczać oporność na insulinę i zwiększać wychwyt glukozy w tkance mięśniowe, dlatego u osób z niedoborem witaminy D istnieje większe ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, insulinooporności oraz w późniejszym okresie rozwoju cukrzycy typu 2.
Nowotwory
Witamina D ma właściwości antyproliferacyjne i wpływa na różnicowanie komórek i mechanizmy apoptozy. W badaniach in vivo wykazano skuteczność cholekalcyferolu w hamowaniu progresji nowotworów i chorób autoimmunologicznych. Pochodne witaminy D znajdują zastosowanie w terapii nowotworów prostaty i łuszczycy.
Układ sercowo-naczyniowy
Hipowitaminoza D, może być przyczyną częstszego występowania miażdżycy, nadciśnienia tętniczego czy też niewydolności serca i dodatkowo sprzyja przerostowi lewej komory. Suplementacja witaminą D reguluje funkcję śródbłonka naczyń, usprawnia jego funkcjonowanie.

Przyczyny niedoboru witaminy D

Jak wynika z badań wielu ośrodków europejskich niedobór witaminy D u dorosłych i dzieci jest zjawiskiem powszechnym. Według danych epidemiologicznych przyczyną jest zarówno niewystarczająca ekspozycja na promieniowanie słoneczne lub jej brak, jak i niska zawartość witaminy D w codziennym pożywieniu.
Dostarczanie organizmowi witaminy D poprzez ekspozycję słoneczną jest w wielu przypadkach bardzo utrudnione. W Polsce latem jest ona zapewniona, jednak niepokojące jest to, że obecnie powszechnie stosowane filtry przeciwsłoneczne hamują aż 90-95% naturalnej produkcji witaminy D w skórze. W okresie jesienno-zimowym, czyli od września do marca, niemalże całkowicie ustępuje synteza tej witaminy. Ponad to nasza codzienna dieta zaspokaja dziennie zapotrzebowanie na witaminę D zaledwie w 3-5%, dlatego u większości populacji występują niedobory, co poważnie narusza gospodarkę fizjologiczną i zwiększa ryzyko pojawienia się wielu chorób przewlekłych.
Oprócz powyższych bardzo istotnych czynników istnieją grupy osób bardziej narażone na niedobory witaminowe. Są to w pierwszej kolejności noworodki, których skóra jest jeszcze niedojrzała i wyjątkowo wrażliwa na ekspozycję słoneczną. Dodatkowo mleko – jedyny pokarm w tym okresie życia - jest bardzo ubogie w witaminę D.
Zdolność naturalnej produkcji kalcytriolu zmniejsza się także wraz z wiekiem, dlatego kolejną grupą osób narażoną na niedobory są ludzie starsi. Wraz z wiekiem dochodzi u nich do zmniejszenia syntezy prowitaminy D3 (7-dehydrocholesterolu) w skórze, a co za tym idzie w dalszym etapie mają obniżone zdolności syntezy cholekalcyferolu. Dodatkowo osoby starsze częściej mają problemy z poruszaniem się i rzadziej przebywają na słońcu.
Szczególnie zagrożona jest grupa otyłych dzieci i dorosłych, u którzy ze względu na nadmierną kumulację tkanki tłuszczowej w organizmie i powiązane z tym zjawisko magazynowania (sekwestracji) witaminy D w tej tkance występuje niższe stężenie witaminy D w surowicy krwi w porównaniu z osobami z prawidłowym BMI .
Kolejną grupą są osoby z ciemniejszą karnacją (szczególnie Afroamerykanie), posiadający znaczne ilości melaniny w skórze, która powoduje redukcję syntezy witaminy D nawet o 99%.
Dodatkowo należy wziąć pod uwagę leki przyjmowane przez pacjenta. Środki farmakologiczne przeciwpadaczkowe, przeciwretrowirusowe, stosowane w zapobieganiu odrzutu przeszczepu i glikokortykosteroidy przyspieszają przekształcanie się aktywnych metabolitów witaminy D do nieaktywnego kwasu kalcytrionowego wydalanego z organizmu wraz z żółcią.

Objawy i skutki niedoboru witaminy D

Wysoki odsetek niedoboru witaminy D stwierdzany w różnych grupach wiekowych w polskiej populacji jest niepokojący. Przyczynia się on nie tylko do rozwoju krzywicy u dzieci oraz osteomalacji i osteoporozy u dorosłych, ale także może znacząco zwiększać ryzyko rozwoju wielu innych chorób, do których zaliczyć należy cukrzycę typu I, nowotwory (piersi, prostaty, jelita grubego), choroby autoimmunologiczne (stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, układowy toczeń rumieniowaty), sercowo-naczyniowe oraz zespoły metaboliczne. Dlatego istotne jest właściwe zaopatrzenie całego ustroju człowieka w witaminę D, które uwzględnia jej wielokierunkowe działanie i wpływ na organizm.
Wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D, który pomaga ustalić, czy jej synteza
i pobór z dietą są wystarczające jest stężenie 25-hydroksywitaminy D w surowicy (25(OH)D). Optymalny poziom u dzieci wynosi 20-60 ng/ml (50-150 nmol/l), a u dorosłych 30-80 ng/ml (75-200 nmol/l).

U osób cierpiących na niedobory witaminy D obserwujemy następujące objawy:
• osłabienie mięśni - zmniejszenie ilości tkanki mięśniowej to bardzo częsty skutek niedoboru witaminy D;
• zły nastrój, przygnębienie, apatia, a w skrajnych przypadkach nawet depresja;
• większa wrażliwość na ból, częste chroniczne bóle kostno-mięśniowe a nawet skóry;
• zwiększone ryzyko złamań, większą podatność na złamania zmeczeniowe;
• podwyższone ciśnienie krwi, niebezpieczne skoki ciśnienia;
• senność, brak energii i motywacji do działania;
• mniejsza odporność na stres - witamina D wpływa na poziom serotoniny w mózgu;
• gorsza kondycja i spadek wytrzymałości;
• dodatkowo przy niskim stężeniu witaminy D w organizmie mogą także pojawić się takie dolegliwości, jak utrata apetytu, zaburzenia widzenia czy nawet niesmak i pieczenie w jamie ustnej lub gardle.

Objawy i skutki niedoboru witaminy D - dzieci

Niedobór witaminy D jest groźny dla dziecka już w okresie jego życia płodowego. Stan ten może doprowadzić do zaburzeń rozwoju mózgu dziecka i stanowić przyczynę trwałego uszkodzenia pewnych funkcji mózgowych, a co za tym idzie rozwoju różnych chorób, np. schizofrenii lub autyzmu.
U niemowląt niedobór objawia się nadmiernie płaską główką z tyłu w efekcie rozmiękczania kości czaszkowych, a także wypukłymi guzami czołowymi. Przez brak witaminy D opóźniony zostaje proces zarastania ciemiączka. Ponad to niedobór witaminy D może doprowadzić do krzywicy żeber i słabości mięśni brzucha, przez co niemowlę może mieć do czynienia z tzw. “żabim brzuszkiem” (brzuch krzywiczy).

Leczenie niedoboru witaminy D i jej suplementacja

Obecnie z powodu powszechnie niskiego stężenia witaminy D wśród populacji europejskiej zaleca się profilaktyczną suplementację tego związku. Profilaktyczne dawkowanie witaminy D powinno być zindywidualizowane w zależności od wieku, masy ciała, nasłonecznienia (pory roku), diety oraz prowadzonego trybu życia. Należy pamiętać również o grupach szczególnie narażonych na niedobory, w których standardowa suplementacja bywa niewystarczająca i zaleca się zastosowanie dawek maksymalnych dla danej grupy wiekowej populacji.
Zarówno u dzieci jak i dorosłych w przypadku niedoboru potwierdzonego laboratoryjnie, wskazane jest stosowanie leczenia farmakologicznego po wcześniejszej konsultacji i pod ciągłym nadzorem lekarza, ponieważ leczenie wymaga stosowania dawek zależnych od stężenia 25(OH)D i wieku pacjenta, z uwzględnieniem masy ciała, chorób współistniejących oraz stosowanych leków. W trakcie terapii zalecane są kontrola stężenia 25-hydroksywitaminy D co 1-3 miesiące oraz badania stężenia fosfatazy alkalicznej, stężenia poziomu Ca i P w surowicy.

Bibliografia
1) Agata Krasińska, Bogda Skowrońska, Znaczenie witaminy D u pacjentów z nadmierną masą ciała — nowe zasady suplementacji, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 2, 63–70
2) Zasady suplementacji i leczenia witamina D – nowelizacja 2018 r., Postępy neonatologii 2018;24(1)
3) Zygmunt Zdrojewicz, Ewa Chruszczewska, Michał Miner, Wpływ witaminy D na organizm człowieka, Med Rodz 2015; 2(18): 61-66
4) Artur Gadomski, Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka, Nowa Pediatria 2017; 21(1): 34-37
5) Bogna Grygiel-Górniak, Mariusz Puszczewicz, Witamina D – nowe spojrzenie w medycynie i reumatologii, Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 359-368 e-ISSN 1732-2693
6) Kurt A. Kennel, Matthew T. Drake, Daniel L. Hurley, Niedobór witaminy D u dorosłych:
kiedy badać i jak leczyć?, Vol 20/NR 5/MAJ 2011
7) Paweł Płudowski, Waldemar Misiorowski, Jerzy Konstantynowicz, Jacek Łukaszkiewicz,
Ewa Marcinowska-Suchowierska, Profilaktyka i leczenie niedoboru witaminy D – wybór właściwych rekomendacji, Post N Med 2016; XXIX(10): 738-746

FAQ

1. Jakie mogą skutki długotrwałego niedoboru witaminy D u dorosłych?
Długotrwały niedobór witaminy D u dorosłych może stanowić przede wszystkim przyczynę osteoporozy lub osteomalacji. Ponadto mogą pojawić się problemy z chodzeniem i utrzymaniem równowagi oraz bolesne skurcze w wyniku słabnącej siły mięśni. Niedobory witaminy D zwiększają ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych, np. otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, chorób zapalnych i autoimmunologicznych oraz nowotworów. Dodatkowo długotrwałe braki witaminy D mogą przyspieszyć procesy starzenia się skóry i całego organizmu oraz dodatkowo niekorzystnie wpływać na częstsze występowanie zaburzeń nastroju, w tym depresji.

2. Jak sobie radzić z niedostatecznym poziomem witaminy D?

Niedostateczny poziom witaminy D może wpływać niekorzystnie na ludzki organizm. Ekspozycja na działanie promieniowania UV może pokryć całkowite dzienne zapotrzebowania organizmu na ta witaminę, ale przez większą część roku nie mamy możliwości czerpać tego typu korzyści. Dlatego niedobory witaminy D należy uzupełniać poprzez spożywanie produktów, które są jej bogatym źródłem, np. jaja, sery żółte, ryby czy grzyby oraz dodatkowo uzupełniać suplementami diety z dodatkiem witaminy D.
Przyjmowanie większych dawek witaminy D jest szczególnie zalecane osobom starszym i kobietom w trakcie menopauzy - to ze względu na to, że wraz z wiekiem dochodzi u nich do utraty masy kostnej i osłabienia kości. Tak samo jednak, jak w przypadku podejrzenia o niedobór witaminy D u dzieci, u dorosłych również zaleca się ustalenie niezbędnej dawki tej witaminy wraz z lekarzem, by uniknąć ryzyka jej przedawkowania.

Rejestracja Wizyty

Spis treści

Kontakt

ul. Dworska 1B, 30-314 Kraków
[email protected]


Szpital Dworska - Kraków

Godziny otwarcia

Poniedziałek:
7:30 - 20:30
Wtorek:
7:30 - 20:30
Sroda:
7:30 - 20:30
Czwartek:
7:30 - 20:30
Piątek:
7:30 - 20:30
Sobota:
7:30 - 14:00
Niedziela:
nieczynne
lokalizacja parkingu

Parking koło Szpitala Dworska - wjazd od ulicy Bułhaka