Umów wizytę teraz - do dietetyka przyjmującego w naszym szpitalu

Sposób żywienia u pacjentów chorych na cukrzycę insulinozależną nie musi różnić się od diety zalecanej dla osób zdrowych. Istnieją jednak zasady, których warto przestrzegać. Posiłki powinny być przyjmowane regularnie, o stałych porach, dostosowane do rodzaju i czasu podawania insuliny oraz planowanego wysiłku fizycznego. Pacjentom stosującym insulinę szybko działającą zaleca się spożycie posiłku nie później niż 30 minut po zastrzyku. Przy podawaniu insuliny o średnio wydłużonym czasie działania będzie to 40 minut, natomiast w przypadku takiej o długim czasie działania – godzina. Jeśli stosowane są różne mieszanki, czas musi być dostosowany do insuliny działającej najszybciej, jednak najlepiej jest skonsultować się z lekarzem.

Rola diety w cukrzycy insulinozależnej

Dieta pacjentów z cukrzycą typu 1 powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych, takich jak węglowodany, białka, tłuszcze, błonnik pokarmowy, składniki mineralne i witaminy w odpowiednich proporcjach oraz ilościach. Celem postępowania dietetycznego jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii potrzebnej do utrzymania prawidłowej masy ciała. U dzieci i młodzieży ma ono szczególne znaczenie dla poprawnego wzrostu, natomiast u kobiet w ciąży i karmiących dla pokrycia zwiększonego zapotrzebowania energetycznego. Dzięki stosowaniu zdrowej, poprawnie zbilansowanej diety można dążyć do uzyskania stężenia glukozy i tłuszczów we krwi na takim poziomie, który będzie jak najbliższy prawidłowemu. Warto jednak pamiętać, że dieta powinna być zindywidualizowana pod kątem ewentualnych chorób współistniejących i jednocześnie przeciwdziałać powikłaniom cukrzycy.

W leczeniu cukrzycy insulinozależnej szczególnie przydatna jest umiejętność pacjenta do modyfikowania dawek insuliny w zależności od zawartości węglowodanów w posiłkach, stężenia glukozy we krwi oraz planowanej aktywności fizycznej. Zaleca się, aby pacjent potrafił stosować tzw. Wymienniki Pokarmowe, które pozwolą uniknąć żmudnych i codziennych obliczeń co do ilości węglowodanów, białek i tłuszczów w diecie, a jednocześnie pozwolą określić ilość insuliny, jaką należy przyjąć przed danym posiłkiem.

• Wymiennik Węglowodanowy (WW) to taka porcja produktu, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych. Aby obliczyć ilość węglowodanów przyswajalnych, należy od ogólnej ilości węglowodanów odjąć ilość błonnika pokarmowego.
• Wymiennik Białkowy (WB) to porcja produktu, która dostarcza 10 g białka zwierzęcego.
• Wymiennik Tłuszczowy (WT) to porcja produktu, dostarczająca 10 g tłuszczu.

Pacjenci korzystający z pomp insulinowych używają także wymiennika białkowo-tłuszczowego (WBT), rozumianego jako 100 kcal z białek i tłuszczów w danym produkcie. Obliczanie go może sprawiać problem, zwłaszcza w przypadku produktów złożonych. Dla ułatwienia pacjenci używają gotowych tabel lub programów i aplikacji do wyliczania wymienników. Dokładne zalecenia co do dawki przyjmowanej insuliny muszą zostać omówione z lekarzem, ponieważ wchłanianie węglowodanów z przewodu pokarmowego i tkanki podskórnej różni się i jest indywidualną cechą pacjenta. Lekarz podejmie decyzję na podstawie obserwacji glikemii, czyli poziomu cukru we krwi. Należy jednak pamiętać, że największe zapotrzebowanie na insulinę ma miejsce rano, dlatego przed śniadaniem stosuje się wyższe przeliczniki, np. od 1,5 do 2,5 j/1 WW. Przed obiadem będzie to 0,5-1 j/1 WW, chyba, że posiłek ten spożywany jest późno – wtedy przelicznik musi być wyższy, np. 1,5-2 j/1 WW.

Pacjenci powinni także sugerować się wskaźnikiem glikemicznym podczas dobierania posiłków. Jest to metoda klasyfikacji pokarmów zawierających węglowodany. Indeks glikemiczny (IG) obrazuje tempo wzrostu poziomu glukozy we krwi po spożyciu porcji danego produktu, zawierającej 50 g węglowodanów przyswajalnych. Porównuje się go z glukozą, dla której wynosi on 100. Pacjentom zaleca się unikanie produktów, których IG przekracza 55.

Zalecenia dietetyczne

Pacjenci chorzy na cukrzycę nie powinni stosować diet ubogich w węglowodany. Warto także, aby zwracali uwagę na rodzaj węglowodanów przyswajalnych, które można podzielić ze względu na tempo ich wchłaniania z przewodu pokarmowego. Wyróżnia się węglowodany szybkowchłanialne, gwałtownie podnoszące poziom cukru we krwi i wolnowchłanialne, do których należą cukry złożone. Te pierwsze znajdują się m.in. w słodyczach, miodzie, sokach, owocach i mleku i powinny być spożywane w bardzo umiarkowanej ilości. Węglowodany wolnowchłanialne można znaleźć w produktach takich jak kasza, ryż, płatki zbożowe, pieczywo, makarony, mąka, ziemniaki. Głównym źródłem węglowodanów w diecie pacjentów z cukrzycą powinna być skrobia, której wchłanianie jest stopniowe i nie powoduje niekorzystnych, raptownych wahań w poziomie cukru. Ponadto sugeruje się, aby spożywać węglowodany pochodzące z pełnego ziarna zbóż, owoców, warzyw i mleka z małą zawartością tłuszczu. Zaleca się także ograniczenie sacharozy. Alternatywą mogą być słodziki stosowane w odpowiednich dawkach.

Tłuszcze powinny stanowić 30-35% wartości energetycznej diety. Warto spożywać te pochodzenia roślinnego, które zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe. Znajdują się w produktach takich jak oleje (rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, arachidowy) oraz oliwa z oliwek. Chude mięso, drób, ryby morskie i odtłuszczone przetwory mleczne to produkty pochodzenia zwierzęcego, w których zawartość tłuszczów nasyconych jest niewielka. Ponadto pacjentom zaleca się unikanie żywności o wysokiej zawartości cholesterolu, ze względu na ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.

Równie istotnym elementem dobrze zbilansowanej diety jest białko, które powinno wypełniać 15-20% jej wartości energetycznej. Produkty zwierzęce, zawierające pełnowartościowe białko to drób, ryby, jaja, mleko, przy czym mleko stanowi także źródło laktozy, czyli węglowodanów szybkowchłanialnych. Jego ilość w diecie powinna więc być ograniczona do ok. 300 ml dziennie. Jako alternatywy polecane są przetwory mleczne, takie jak kefir i jogurt naturalny. Warto również zwiększyć spożycie ryb morskich, będących zarówno źródłem białka, jak i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Wśród produktów roślinnych na szczególną uwagę zasługują suche nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soczewica, soja). Oprócz wysokiej zawartości białka są także bogate w błonnik.

W diecie pacjentów z cukrzycą warto bowiem zadbać o stosowną ilość błonnika pokarmowego. Spowalnia on wchłanianie cukrów i obniża poziom cholesterolu we krwi. Można go znaleźć w otrębach, płatkach owsianych, warzywach takich jak marchew, dynia, kapusta, brokuły oraz w jabłkach i owocach cytrusowych. Warzywa i owoce są koniecznym elementem poprawnie zbilansowanej diety, stanowią bowiem źródło witamin i składników mineralnych. Należy jednak ograniczyć ilość spożywanych owoców ze względu na wysoką zawartość fruktozy. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że gotowane warzywa mają wyższy indeks glikemiczny i tym samym podnoszą poziom cukru we krwi.

Pacjenci przyjmujący insulinę powinni wyeliminować z diety alkohol, może on bowiem prowadzić do hipoglikemii. Dopuszcza się spożycie małej ilości w trakcie posiłku, lecz nigdy na czczo.

Źródła:

• Korzeniowska K., Jabłecka A., Cukrzyca (część III) Dieta w cukrzycy, Farmacja Współczesna 2009, 2: 110-116.
• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na
  cukrzycę 2019. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna 2019, tom 5, nr 1.
• Juruć A., Pisarczyk-Wiza D., Wierusz-Wysocka B., Zalecenia dietetyczne i zachowania żywieniowe u osób z cukrzycą typu 1 – czy mają wpływ na kontrolę metaboliczną? Diabetologia Kliniczna 2014, tom 3, nr 1, s. 22-30.
• Otto-Buczkowska E. Cukrzyca typu 1. Wydawnictwo Cornetis, Wrocław 2006.

Umów wizytę teraz - do dietetyka przyjmującego w naszym szpitalu

Rola diety w chorobie Hashimoto

Wśród specjalistów nie ma jednolitego stanowiska dotyczącego odżywiania w przypadku choroby Hashimoto. Pacjenci często stosują diety, których skuteczność nie została udowodniona, nierzadko przyczyniając się do intensyfikacji procesu zapalnego. Ważnym jest, aby możliwie jak najwcześniej zidentyfikować ewentualne błędy żywieniowe, zapewnić prawidłowe działanie hormonów tarczycy i tym samym zmniejszyć ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych oraz chorób towarzyszących. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że rolą diety w chorobie Hashimoto jest złagodzenie dolegliwości wywołanych schorzeniem oraz poprawa jakości życia pacjenta.

Wybór sposobu żywienia należy rozpocząć od punktu wyjściowego, jakim są zasady prawidłowego odżywiania dla osób zdrowych. Następnie powstają indywidualne zalecenia dietetyczne, w których bierze się pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek, masę ciała, aktywność fizyczną pacjenta, ale także preferencje żywieniowe i kulturowe oraz współwystępowanie innych chorób. Formułowanie konkretnych zaleceń odbywa się w oparciu o wiedzę na temat funkcjonowania tarczycy, sposobu wydzielania jej hormonów i regulacji procesów zapalnych. Na te mechanizmy wpływa się poprzez kontrolowanie podaży energii, ilości dostarczanych makroskładników, składników mineralnych i witamin. Pacjentom zwraca się szczególną uwagę na konieczność eliminacji tych składników diety, które wykazują działanie prozapalne lub zmniejszają aktywność tarczycy oraz wydzielanych przez nią hormonów. Zaleca się natomiast spożywanie produktów, których składniki zapewniają prawidłową syntezę hormonów tarczycy, a także posiadają właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Zalecenia dietetyczne

Dieta osoby chorej na zapalenie tarczycy Hashimoto powinna opierać się na czterech do pięciu posiłków w ciągu dnia, spożywanych w regularnych odstępach. Ostatni posiłek powinien mieć miejsce 3-4 godziny przed snem. Rozłożenie żywienia w taki sposób zapobiega obniżaniu tempa przemiany materii, co ma miejsce w przypadku posiłków niedostarczanych regularnie. Należy zauważyć, że dieta musi być zindywidualizowana – nie istnieje zestaw stałych proporcji i wytycznych dotyczących ilości przyjmowanego białka, tłuszczu czy węglowodanów, który byłby odpowiedni dla każdego pacjenta. Dieta będzie się różnić w zależności od chorób towarzyszących, jednak każda osoba powinna dostarczać sobie pełnowartościowego białka, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. Przy chorobie Hashimoto warto skupić się nie tylko na podaży tłuszczów w dużej ilości, lecz także zadbać o ich jakość. Niskotłuszczowe diety mogą wpływać negatywnie na wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i powodować zaburzenia pracy układu odpornościowego. Zaleca się żywność bogatą w kwasy tłuszczowe nienasycone, które znajdziemy w olejach roślinnych, orzechach, awokado, pestkach i rybach. Warto wzbogacać dietę w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, których główne źródło stanowią ryby morskie, oraz w mniejszych ilościach olej lniany, oliwa z oliwek i olej rzepakowy.

Do syntezy hormonów tarczycy niezbędne jest białko. Osobom z niedoczynnością tego gruczołu zaleca się spożywanie białka pochodzenia zwierzęcego, zawartego w mięsie, rybach morskich i jajach. Badania pokazują, że spożywanie mleka przyczynia się do rozwoju chorób o podłożu autoimmunologicznym, zatem produkty mleczne zaleca się spożywać w umiarkowanych ilościach. Warto urozmaicić jadłospis poprzez wprowadzenie do niego mleka roślinnego (kokosowe, migdałowe, orzechowe, ryżowe).

Do prawidłowej pracy gruczołu tarczowego konieczne jest spożywanie produktów bogatych w mikroelementy, z których jednym z najważniejszych jest jod. W przypadku niedoboru jodu występują nieprawidłowości w produkcji hormonów tarczycy. Ten pierwiastek znajduje się w owocach morza i rybach (zwłaszcza takich jak dorsz i halibut). Warto jednak pamiętać, iż nadmiar jodu jest niebezpieczny, ponieważ może skutkować zaostrzeniem reakcji zapalnej. Innym istotnym mikroskładnikiem jest żelazo, którego niedobór wpływa na spadek syntezy hormonów tarczycy i może prowadzić do anemii. Dobrym źródłem żelaza są: czerwone mięso (wołowina, chuda wieprzowina, wątróbka drobiowa lub cielęca), żółtko jaj, pełnoziarniste produkty zbożowe czy natka pietruszki.

Kolejny pierwiastek, na jaki należy zwrócić uwagę to selen, którego stężenie w gruczole tarczowym jest szczególnie wysokie. Jego prawidłowe działanie ma jednak miejsce wyłącznie wraz z odpowiednią podażą jodu, ponieważ oba te składniki wzajemnie modyfikują swoją aktywność, wpływając na pracę tarczycy. Selen wpływa na zmniejszenie prozapalnej reakcji organizmu i pozytywnie oddziałuje na funkcjonowanie układu odpornościowego. Najbogatsze źródła tego pierwiastka to orzechy brazylijskie, skorupiaki i ryby (dorsz, tuńczyk, halibut), jaja, krewetki, sardynki, grzyby oraz czosnek. Innym ważnym mikroelementem jest cynk, który wykazuje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, a także wspomaga układ immunologiczny. Niewystarczająca ilość pierwiastka wpływa na obniżenie tempa metabolizmu hormonów. Polecane źródła cynku to sery podpuszczkowe, jaja, kasza gryczana, zarodki pszenne i pestki dyni, pieczywo pełnoziarniste oraz mięso.

Ponadto warto kontrolować poziom witaminy D, która wpływa na różnicowanie się komórek układu odpornościowego. Jej niedobór może powodować zaburzoną jelitową absorpcję wapnia, wobec czego może zostać zalecona suplementacja. Witamina D znajduje się w rybach i olejach, w mniejszej ilości także w maśle oraz mięsie. Należy również dostarczać organizmowi witaminy B₁₂. Jej niedobory mogą przyczyniać się do niedokrwistości megaloblastycznej (złośliwej), która często towarzyszy chorobie Hashimoto. Źródło B₁₂ stanowią mięso, jaja, mleko oraz ryby. Dieta pacjentów z Hashimoto powinna zawierać w sobie także witaminy antyoksydacyjne: A, C i E. Znajdziemy je w takich produktach jak masło, żółtko jaj, wątróbka, marchew, papryka, pietruszka, dynia, brokuły, pomidory, szpinak, pomarańcze, brzoskwinie, wiśnie.

Należy bezwzględnie wyeliminować z diety wszystkie produkty mocno przetworzone, czyli gotowe słodycze i przekąski, napoje gazowane i oranżady, jak również dodatki do żywności takie jak aromaty, konserwanty i barwniki. Warto także ograniczyć składniki, które mogą zaburzać wchłanianie leków stosowanych w niedoczynności tarczycy. Są to produkty bogate w błonnik, a także kawa espresso i sok grejpfrutowy. Istnieje również grupa tzw. substancji wolotwórczych, które powinny być ograniczane, a znajdują się głównie w soi, brokułach, brukselce, kalafiorze, kapuście i rzepie. Najbardziej niekorzystnie działają w przypadku jednoczesnego niedoboru jodu. Soję i produkty sojowe zaleca się wykluczyć z diety, wpływają bowiem niekorzystnie na układ wydzielniczy i zaburzają wchłanianie leków.

U pacjentów z chorobą Hashimoto ważna jest więc prawidłowa dieta, bogata we wszystkie niezbędne składniki a także eliminacja poszczególnych pokarmów oraz aktywność fizyczna. Zarówno spożywane posiłki jak i zmiany trybu życia powinny być dostosowane indywidualnie do pacjenta w konsultacji z lekarzem oraz dietetykiem.

Źródła:

• Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E., Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2015, nr 2, s. 117-127.
• Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E., Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, Kosmos 2019, tom 68, nr 2, s. 201-214.
• Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D., Żywienie w niedoczynności tarczycy, Warszawa 2017.

Umów wizytę teraz - do lekarza wykonującego zabieg miniflebektomii w naszym szpitalu

Jak wygląda zabieg miniflebektomii?

Przed dokonaniem zabiegu miniflebektomii, lekarz specjalista określa przebieg nieprawidłowo działających żył. Następnie zaznacza markerem na kończynie pacjenta żyły i żylaki nadające się do leczenia. Pacjent pozostaje wtedy w pozycji stojącej. Kolejne zaznaczenie markerem odbywa się w momencie, gdy osoba poddawana zabiegowi jest w pozycji leżącej. Dzięki określeniu przebiegu chorych żył, lekarz może ustalić dokładniej miejsca podania znieczulenia, czy też najlepsze miejsce do dokonania nacięć skóry. Specjalista wykonuje także badanie dopplerowskie używając do tego USG Duplex Doppler. Po wykonaniu tego badania, noga, która ma być poddana zabiegowi jest dezynfekowana i przygotowywana do zabiegu. Miniflebektomia jest zabiegiem, w którym stosuje się znieczulenie nasiękowe. Polega ono na podaniu leków znieczulających, w tym przypadku – 0,5-1%roztworu lignokainy z epinefryną. Pacjent nie zostaje poddany premedykacji. Po znieczuleniu lekarz dokonuje minimalnego nacięcia na 2-3 mm i po odsunięciu otaczających tkanek, usuwa żylaka za pomocą szydełka chirurgicznego.

Jak przygotować się do zabiegu miniflebektomii?

Choć zabieg miniflebektomii odbywa się w warunkach ambulatoryjnych, trzeba się do niego wcześniej przygotować. Istotne jest bowiem, aby pacjent przed zabiegiem:
• wziął prysznic lub kąpiel (i to jak najbliżej godzinowo zabiegu), albowiem po wykonaniu minifelebktomii nie można moczyć kończyny przez 5-7 dni;
• ogolił nogę kilka dni przed zabiegiem, aby zminimalizować ryzyko infekcji skóry;
• nie smarował kremem, czy maścią kończyny, która ma być poddana zabiegowi. Dotyczy to zarówno dnia przed zabiegiem, jak i samego dnia, w którym wykonywana jest miniflebektomia.
• nie przyjmował leków, które zawierają salicylany (typu: aspiryna czy polopiryna), powoduje to bowiem zwiększone ryzyko wystąpienia krwiaków. W momencie, gdy pacjent zażył tego typu lek, koniecznie powinien to zgłosić lekarzowi.
• pamiętał o założeniu wygodnego ubrania, ponieważ będzie musiał je wsunąć na opatrunek.

Jak wygląda proces gojenia się po miniflebektomii?

Proces gojenia się drobnych ran jest kwestią indywidualną. Należy jednak pamiętać, że w tym okresie występowanie sińców i krwiaków jest zupełnie normalne. Małe nacięcia wykonane podczas zabiegu miniflebektomii goją się zwykle szybko i rzadko kiedy po zabiegu dochodzi do przebarwień, czy też powstania niewielkich blizenek.
Źródło:
• A.Rusin-Tupikowska, A. Jankowska-Konsur, A. Batycka-Baran, E. Baran, Skleroterapia piankowa, ablacja żył prądem częstotliwości radiowej, wewnątrzżylna terapia laserowa oraz flebektomia ambulatoryjna – postępy w leczeniu żylaków, „Postępy Dermatologii i Alergologii” 2009, tom VVVI, nr 6, s. 522-528
• A.A. Ramelet, Ph. Kern, M. Perrin, Żylaki i teleangiektazje, Gdańsk 2004, s.248-249

Umów wizytę teraz - do dietetyka przyjmującego w naszym szpitalu

Diagnoza

Diagnozowanie choroby rozpoczyna się od badań laboratoryjnych krwi, w których zauważalny będzie obniżony poziom TSH przy podwyższonym poziomie tyroksyny i trójjodotyroniny. Wykonuje się także badanie USG w celu poszukiwania guzków na tarczycy i rozpoznania ewentualnego stanu zapalnego. Leczenie nadczynności w chorobie Gravesa-Basedowa opiera się na przyjmowaniu tyreostatyków (leków hamujących wydzielanie hormonów tarczycy), terapii jodem radioaktywnym i usuwaniu gruczołu chirurgicznie.

Zalecenia dietetyczne

W nadczynności tarczycy dietę opiera się na zasadach zdrowego żywienia. Jej główną rolą jest złagodzenie dolegliwości, zapobieganie szybkiej utracie wagi oraz ograniczenie spożywania produktów, które wpływają negatywnie na samopoczucie pacjenta. Przy chorobie Gravesa-Basedowa występuje zwiększony metabolizm, dlatego dbanie o prawidłową masę ciała jest szczególnie istotne.

Należy zwrócić uwagę na zwiększenie podaży energii (średnio o 350-500 kcal) oraz spożycia białka (do ok. 90-100 g). Najlepsze źródło białka stanowią mięso kurczaka i indyka, ryby, wołowina, jaja oraz przetwory mleczne, pod warunkiem, że pacjent nie cierpi na nietolerancję laktozy. Jednocześnie trzeba unikać spożywania produktów o wysokim stopniu przetworzenia i niskiej wartości odżywczej. Produkty wysokoenergetyczne, które warto jeść to orzechy, nasiona, suszone owoce, oleje, awokado. Należy dostarczać organizmowi wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, mających działanie przeciwzapalne. Można je znaleźć w takich produktach jak olej lniany i rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, nasiona lnu, pestki dyni i słonecznika.

Węglowodany powinny stanowić większość wartości energetycznej diety. Sugerowanym ich źródłem są warzywa, owoce oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, które zapewnią także obecność błonnika w diecie. Ponadto pacjenci powinni dostarczać organizmowi odpowiednią ilość witamin A, C oraz E, które są skutecznymi antyoksydantami. Znajdują się one w warzywach i owocach, olejach roślinnych, a witamina E także w orzechach i migdałach. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na podaż wapnia i witaminy D. Nadczynność tarczycy może przyczyniać się do występowania osteoporozy, powodując zaburzenia gospodarki wapniowej. W diecie warto więc zawrzeć nabiał, białą fasolę, soję oraz ryby takie jak sardynki lub śledzie.

Zaleca się ograniczenie kofeiny, która dodatkowo pobudza organizm i może przyczynić się do zaburzenia rytmu serca, snu czy kłopotów z koncentracją. Warto spożywać pokarmy lekkostrawne - unikać smażenia czy grillowania. Alternatywą będzie duszenie lub gotowanie na parze. Należy zwrócić uwagę na podaż jodu. Nie powinna być zbyt duża, jest to bowiem pierwiastek, który w nadmiernej ilości przyczynia się do występowania nadczynności tarczycy. Produkty szczególnie bogate w jod, których najlepiej unikać, to np. wodorosty i algi. Należy także wystrzegać się potraw wzdymających, w tym produktów takich jak kapusta, groch, bób.

Źródła:

• Szczepańska E., Gietka-Czernel M., Jastrzębska H., Trudności w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa, Postępy Nauk Medycznych 2017, t. XXX, nr 12, s. 683-688.
• Tuchendler P., Zdrojewicz Z., Dieta w chorobach tarczycy, Medycyna Rodzinna 2017, t. 20, nr 4, s. 299-303.
• Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P., Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, t. 8, nr 4, s. 155-160.

Umów wizytę teraz - do dietetyka przyjmującego w naszym szpitalu

Wyróżnia się niedoczynność oraz nadczynność tarczycy, w zależności od ilości hormonów produkowanych przez gruczoł. Przyczyną występowania niedoczynności jest niskie stężenie lub nieprawidłowy metabolizm hormonów. Można wyróżnić niedoczynność pierwotną, kiedy tarczyca jest uszkodzona oraz wtórną, jeśli problem stanowi uraz przysadki, która produkuje hormon tyreotropowy. Niedoczynność tarczycy objawia się najczęściej ospałością, zaparciami, wypadaniem włosów, zaburzeniami miesiączkowania czy wzrostem masy ciała.

Dieta w leczeniu niedoczynności tarczycy

Dieta jest bardzo ważnym elementem postępowania w leczeniu niedoczynności tarczycy. Należy zacząć od zbilansowania jej w taki sposób, aby była urozmaicona i uwzględniała wszystkie grupy produktów. Jednocześnie należy zadbać o niski indeks glikemiczny spożywanych posiłków. Dieta pacjentów z niedoczynnością tarczycy powinna zawierać odpowiednią ilość białka, pokrywającego 15-20% zapotrzebowania energetycznego. Najlepsze źródła białka stanowią chude mięso drobiowe i wołowe, jajka, ryby, jogurty oraz przetwory mleczne (które nie powinny jednak pojawiać się w zbyt dużej ilości, a u pacjentów cierpiących na nietolerancję laktozy konieczna jest ich eliminacja). Warto spożywać kiszonki, które obfitują w naturalne probiotyki wzmacniające florę bakteryjną jelit. Jeśli u pacjenta występują zaparcia, koniecznym jest spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy, takich jak pełnoziarniste produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Poprawią one funkcjonowanie układu pokarmowego i ułatwią wypróżnianie.

Pacjenci cierpiący na niedoczynność tarczycy powinni unikać produktów o wysokiej zawartości substancji wolotwórczych, takich jak kapusty, brukselka, kalafior, brokuły, jarmuż czy kalarepa. Sugeruje się również rezygnację z soi i produktów sojowych, zawiera ona bowiem substancje hamujące syntezę hormonów tarczycy.

Istotnym jest, zadbać o wysoki poziom jodu w organizmie. Najlepszym źródłem tego pierwiastka są ryby, zwłaszcza dorsz, łosoś i makrela. Można także dostarczać go sobie poprzez picie wody mineralnej, zwierającym jod. Następnie warto przejść do analizy składu posiłków pod kątem zawartości witamin. Witamina A pełni ważną rolę w dbaniu o stan skóry oraz włosów, ponadto stymuluje regenerację komórek. Znajduje się w jajach, nabiale, tranie rybim i podrobach. Witaminy z grupy B odpowiadają za przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów, warto więc zadbać również o ich obecność w diecie. Witamina C, będąca antyoksydantem ma duże znaczenie w procesie syntezy tyrozyny, której niedobór wpływa na niedoczynność tarczycy. Zawierają ją w dużej ilości nać pietruszki, czarna porzeczka oraz owoce cytrusowe. Kluczową rolę pełni także witamina D, a jej niedobór może powodować łamliwość włosów i paznokci. Jest syntetyzowana w skórze pod wpływem światła słonecznego, lecz może wymagać dodatkowej suplementacji. Znajduje się w tłustych rybach (łosoś, dorsz, tuńczyk, makrela, śledź), tranie, żółtkach jaj, wątróbce i serze. Witamina K, której podaż jest ważna przy niedoczynności tarczycy, znajduje się głównie w produktach zawierających wspomniane substancje wolotwórcze, dlatego należy być uważnym w tej kwestii. Alternatywnymi źródłami witaminy K są jaja kurze, ziemniaki i awokado. Witamina E to przeciwutleniacz, mający szczególne znaczenie przy redukcji obrzęków, wzmacnia bowiem ścianę naczyń krwionośnych. Znajdziemy ją w olejach roślinnych, orzechach oraz migdałach.

Spożywane produkty muszą być bogate w mikroelementy, których podaż jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W przypadku pacjentów chorych na niedoczynność tarczycy szczególne znaczenie mają żelazo, selen i cynk. Żelazo jest składnikiem enzymu kluczowego dla syntezy hormonów tarczycy, występuje także w cząsteczce hemoglobiny. Do produktów bogatych w żelazo należą mięso, wątroba, ryby, żółtko jaja, orzechy, twaróg. Selen również wchodzi w skład enzymów mających istotne znaczenie przy syntezie hormonów tarczycy. Znajduje się w zbożu, mięsie, nabiale, jajach, rybach i kiełkach warzyw. Ponadto jego wchłanianie jest wzmacniane przez witaminy A, C i E. Trzeci z wymienionych pierwiastków, czyli cynk, reguluje stężenie cholesterolu oraz prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę. Można go znaleźć w mięsie, jajach i produktach mlecznych.

Dodatkowe zalecenia

Posiłki należy spożywać regularnie, w ilości od czterech do pięciu dziennie, przy czym ostatni powinien mieć miejsce na 2-3 godziny przed snem. Nie można zapominać o odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się około dwóch litrów dziennie, w postaci wody lub słabych herbat. Warto także zwrócić uwagę na sposób i porę przyjmowania leków. Podstawowym sposobem leczenia niedoczynności tarczycy jest kuracja farmakologiczna, a więc przyjmowanie odpowiednio dostosowanych dawek lewotyroksyny. Rozkład posiłków oraz ich skład ma duży wpływ na efekty terapii. Badania dowiodły, że przyjmowanie leku rano, na godzinę przed spożyciem śniadania, wraz z regularną podażą witaminy C skutecznie poprawia wchłanianie tyroksyny. Negatywne działanie mają natomiast kawa, sok grejpfrutowy, błonnik i soja.

Do trybu życia należy koniecznie włączyć aktywność fizyczną. Zaleca się takie rodzaje ruchu jak marsz, bieg, rower lub basen, zwłaszcza w godzinach porannych. Regularne ćwiczenia wpływają pozytywnie na metabolizm, zapobiegając wzrostowi masy ciała, ponadto poprawiają samopoczucie pacjenta i pozwalają na prawidłową pracę tarczycy.

Źródła:

• Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D., Żywienie w niedoczynności tarczycy, Warszawa 2017.
• Tuchendler P., Zdrojewicz Z., Dieta w chorobach tarczycy, Medycyna Rodzinna 2017, t. 20, nr 4, s. 299-303.
• Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P., Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, t. 8, nr 4, s. 155-160.

Umów wizytę teraz - do dietetyka przyjmującego w naszym szpitalu

Wyróżnia się otyłość pierwotną oraz wtórną. Otyłość pierwotna powodowana jest przez nadmiar dostarczanej energii w stosunku do możliwości zużycia jej przez organizm. Ten rodzaj występuje zazwyczaj w przypadku pacjentów spożywających żywność wysoko przetworzoną, zawierającą dużą ilość węglowodanów prostych i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, przy jednoczesnym braku aktywności fizycznej. Jest to najczęstsza przyczyna otyłości u dzieci. Inny rodzaj stanowi otyłość wtórna, która pojawia się w przebiegu takich chorób jak niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół Turnera i innych schorzeń o podłożu genetycznym, w wyniku wad rozwojowych oraz urazów ośrodkowego układu nerwowego. Występuje ona także przy długotrwałym przyjmowaniu niektórych leków, do których zalicza się m.in. kortykosteroidy, leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe, insulina.

Istnieje również podział ze względu na lokalizację tkanki tłuszczowej. Typ brzuszny lub centralny dotyczy gromadzenia tłuszczu w okolicy zaotrzewnowej i powoduje ryzyko chorób naczyniowo-sercowych, zwiększa także zapadalność na nowotwory. Typ pośladkowo-udowy lub obwodowy wiąże się z kumulacją tkanki tłuszczowej w okolicach bioder i pośladków.

Przyczyny występowania otyłości

Na rozwój otyłości wpływa wiele czynników, z których najczęstsze to genetyczne, środowiskowe, psychologiczne oraz socjoekonomiczne. Może być spowodowana także zaburzeniami hormonalnymi. Czynniki genetyczne odpowiadają za wystąpienie otyłości w 25-45%. Dziedziczenie ma charakter wielogenowy, co oznacza, iż nie wykryto pojedynczego genu odpowiedzialnego za zwiększanie masy ciała. Bardzo duży wpływ wywierają również czynniki środowiskowe, a więc nieprawidłowe nawyki żywieniowe w połączeniu z niewystarczającą aktywnością fizyczną. Ponadto zauważono korelację między niedoborem witaminy D3 a otyłością, co związane jest z zaburzonym metabolizmem glukozy i może przyczyniać się do nasilenia problemu.

Diagnostyka

W celu diagnostyki otyłości wykonuje się badania antropometryczne przy użyciu wskaźników, mających pomóc w określeniu stopnia nieprawidłowości masy ciała. Najpopularniejszym, używanym od lat 40. XIX wieku jest wskaźnik BMI (Body Mass Index, wskaźnik masy ciała), który oblicza się w oparciu o wagę pacjenta oraz jego wzrost. W przypadku dorosłych otyłość rozpoznaje się przy BMI równym lub przekraczającym 30 kg/m². Alternatywnym dla niego i używanym coraz częściej jest BAI (Body Adiposity Index, wskaźnik otłuszczenia ciała), który oblicza się przy użyciu obwodu bioder i wzrostu. Inne stosowane w diagnostyce wskaźniki to WC (Waist Circumference, obwód pasa), WHR (Waist to Hip Ratio, stosunek obwodu talii do obwodu bioder) i WHtR (Waist to Height Ratio, stosunek obwodu talii do wysokości ciała). Ze względu na powikłania związane z otyłością dotyczącą trzewnej tkanki tłuszczowej, za najbardziej efektywne wskaźniki uważa się obecnie WC i WHtR.

Oprócz wspomnianych badań antropometrycznych istotną częścią diagnostyki jest wywiad rodzinny oraz badania laboratoryjne, w tym cholesterol i jego frakcje, trójglicerydy oraz stężenie glukozy. Stanowią one ważne markery predyspozycji w kierunku otyłości. Warto także skontrolować pracę tarczycy oraz wątroby poprzez badanie stężenia TSH i enzymów wątrobowych. Potrzebna będzie rozmowa o dotychczasowych nawykach żywieniowych pacjenta i ewentualnych zaburzeniach odżywiania, epizodach depresji oraz czynnikach takich jak przewlekły stres. U pacjentów palących koniecznym jest porzucenie nałogu.

Aby określić ilość tkanki tłuszczowej, ze szczególnym uwzględnieniem jej zawartości w narządach i przestrzeni zaotrzewnowej, stosuje się metody obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Zastosowanie kliniczne mają także analiza impedancji bioelektrycznej (BIA), która opiera się na różnicy w przewodzeniu prądu elektrycznego w przedziale wodnym i tłuszczowym, oraz absorpcjometria promieniowania X o dwóch energiach (DEXA), wykorzystująca zjawisko osłabienia wiązki promieniowania jonizującego, przechodzącej przez różne tkanki.

Otyłość – do czego prowadzi?

Szacuje się, iż otyłość jest główną przyczyną 10-13% przedwczesnych zgonów w Europie. Wraz z nią zauważa się występowanie zaburzeń metabolicznych, z których najczęstszymi są cukrzyca, zespół metaboliczny, hiperurykemia. U pacjentów zmagających się z otyłością pojawia się nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, choroba niedokrwienna serca, zakrzepica żylna, może także wystąpić udar. Częstym powikłaniem są choroby układu oddechowego, czyli astma, niedotlenienie oraz zespół bezdechu sennego. Mają miejsce zmiany kostno-stawowe i wiążące się z tym bóle stawów, choroby przewodu pokarmowego (kamica żółciowa, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, refluks żołądkowo-przełykowy, przepuklina), może wystąpić nietrzymanie moczu, zaburzenia płodności. Do pozostałych powikłań zaliczają się zakażenia skórne, obrzęk limfatyczny, choroby okołozębowe czy białkomocz.

Otyłość przyczynia się do rozwoju wielu chorób, które mogą prowadzić w konsekwencji do powstania chorób nowotworowych. U kobiet najczęściej występuje rak trzonu i szyjki macicy, jajnika, pęcherzyka żółciowego, natomiast u mężczyzn nowotwory prostaty oraz jelita grubego. W przypadku dzieci i młodzieży otyłość może powodować poważne konsekwencje w postaci nadciśnienia tętniczego i miażdżycy, a także wady postawy, skrzywienia kręgosłupa i płaskostopie. U dorastających dziewcząt występują zaburzenia miesiączkowania, u chłopców natomiast zaburzenia dojrzewania płciowego i ginekomastia. Ponadto często dochodzi do rozwoju stłuszczenia wątroby, pojawia się także niedomykalność zastawki płucnej, co prowadzi do trudności z prawidłowym oddychaniem. Istotne konsekwencje dotyczą również obniżenia jakości życia. Zarówno w przypadku pacjentów dorastających, jak i osób dorosłych pojawia się niska samoocena, problemy z akceptacją własnego wyglądu, a wraz z tym większa skłonność do występowania stanów depresyjnych.

Profilaktyka i leczenie otyłości

W profilaktyce otyłości stosuje się prewencję pierwotną, mającą na celu ograniczenie zapadalności na otyłość oraz wtórną, której celem jest zmniejszanie ryzyka powikłań. Należy zwracać szczególną uwagę na rozpowszechnianie wiedzy o zagrożeniach związanych z otyłością, a także propagować aktywność fizyczną. W przypadku pacjentów z nadwagą, u których może pojawić się otyłość, sugeruje się optymalną dietę niskokaloryczną, bogatą w witaminy i minerały. Ważnym jest dostosowywanie ilości posiłków do zapotrzebowania, aby nie powstawały nadwyżki energetyczne.

Początkowym etapem leczenia otyłości jest zapobieganie dalszemu wzrostowi masy ciała, wraz z jednoczesnym podjęciem leczenia chorób towarzyszących. Ubytek wagi powinien być stosunkowo nietrudny do osiągnięcia, zindywidualizowany dla każdego pacjenta oraz długotrwały. Aby spadek masy ciała był realny oraz przynosił korzyści zdrowotne, zaleca się redukcję od 5 do 15% masy ciała w ciągu sześciu miesięcy. Przy otyłości znacznego stopnia (BMI równe lub wyższe niż 35 kg/m²) zaleca się ubytek co najmniej 20%. Ważne, aby pacjent zrozumiał istotę otyłości jako choroby przewlekłej, z czym wiąże się konieczność dożywotniej kontroli masy ciała.

U pacjentów obciążonych rodzinną historią otyłości, u których redukcja masy ciała nie występuje mimo podejmowania działań przy pomocy leczenia zachowawczego, stosuje się metody chirurgii bariatrycznej. Są to operacje, które powodują restrykcyjne ograniczenie spożycia pokarmów, np. poprzez plastykę żołądka.

Dietę należy utrzymywać zgodnie z zaleceniami dietetyka. W ramach diety nastąpi obniżenie gęstości energetycznej przyjmowanych pokarmów i płynów oraz zmniejszenie ich ilości. Pacjenci powinni unikać podjadania między posiłkami oraz jedzenia w nocy. W celu podjęcia aktywności fizycznej warto rozpocząć od ograniczenia zachowań związanych z siedzącym trybem życia i stopniowo zwiększać ilość ruchu, np. poprzez wybór roweru zamiast samochodu czy schodów, nie windy. Należy mieć na uwadze, że leczenie może również wymagać wsparcia psychologicznego.

Źródła:

• Tatoń J., Czech A., Bernas M., Otyłość. Zespół metaboliczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2006.
• Wąsowski M., Walicka M., Marcinowska-Suchowierska E., Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza, Postępy Nauk Medycznych 2013, t. XXVI, nr 4, s. 301-306.
• Przybylska D., Kurowska M., Przybylski P., Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, Hygeia Public Health 2012, t. 47, nr 1, s. 28-35.
• Lizak D., Budzowski A., Seń M., Czarny W., Przegląd antropometrycznych mierników otłuszczenia ciała stosowanych w diagnozowaniu otyłości, Hygeia Public Health 2016, t. 51, nr 2, s. 124-133.
• Tsigos C., Hainer V., Basdevant A., Finer N., Fried M., Mathus-Vliegen E., Micic D., Maislos M., Roman G., Schutz Y., Toplak H., Zahorska-Markiewicz B., Postępowanie w otyłości dorosłych: europejskie wytyczne dla praktyki klinicznej, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2009, tom 5, nr 3, s. 87–98.