Zespół łamliwego chromosomu X (FXS, ang. Fragile X syndrome), określany także zespołem kruchego chromosomu X lub zespołem Martina-Bell to choroba genetyczna objawiająca się obniżeniem poziomu intelektualnego różnego stopnia. Częstość zespołu łamliwego chromosomu X szacuje się na około 1:4 000 u chłopców i około 1:8 000 u dziewczynek. Jest to najczęstsza dziedziczna przyczyna niepełnosprawności intelektualnej u chłopców i druga co do częstości wśród przyczyn genetycznych niepełnosprawności intelektualnej (po zespole Downa). 

Zespół Noonan to genetycznie uwarunkowany zespół wad wrodzonych charakteryzujący się niskorosłością, dysmorfią twarzy, niedoborem wzrostu, wadami serca, wnętrostwem u chłopców, opóźnieniem rozwoju psychomotorycznego i niekiedy niepełnosprawnością intelektualną. Częstość zespołu Noonan szacuje się na 1:1000-1:2500 żywo urodzonych noworodków. U 50% pacjentów zespół Noonan jest spowodowany mutacją genu PTPN11.

Dowiedz się jakie są najczęstsze objawy zespołu Noonan u dziecka, jaki lekarz zajmuje się diagnostyką tej rzadkiej choroby, a także jakie powikłania wymagają regularnej kontroli lekarskiej przez całe życie.  

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Czym jest zespół Noonan i z czego wynika?

Zespół Noonan to autosomalnie dominujące, wieloukładowe zaburzenie genetyczne o zróżnicowanej ekspresji. Schorzenie zostało po raz pierwszy opisane przez Jacqueline Noonan, która prowadziła badania z udziałem pacjentów z zespołem nieprawidłowości takimi jak: zwężenie zastawki płucnej, niskorosłość, lekka niepełnosprawność intelektualna, opadanie powiek, wady jąder i nieprawidłow rozwój kości.  Zrozumienie molekularnych przyczyn genetycznych zespołu Noonana znacznie wzrosło w ciągu ostatniej dekady, umożliwiając bliższe poznanie mechanizmów patofizjologicznych wyzwalających widoczne objawy tego zaburzenia u dzieci. Niewątpliwie podnosi to świadomość zespołu Noonan wśród lekarzy genetyków i ułatwia wczesne wykrycie tego schorzenia. 

Objawy zespołu Noonan u noworodka, dziecka, nastolatka

Problemy z karmieniem, słabe ssanie piersi, problemy trawienne

Większość noworodków z zespołem Noonana wykazuje trudności z karmieniem. Obserwuje się słabe ssanie piersi lub smoczka butelki, wydłużony czas karmienia, refluks-żołądkowo-przełykowy oraz nawracające wymioty. Niektóre noworodki i niemowlęta muszą być okresowo dokarmiane przez zgłębnik, by zapobiec niedożywieniu. U części dzieci stwierdzono nieprawidłową rotację i osłabioną motorykę jelit, a także ogólne opóźnienie w rozwoju przewodu pokarmowego. Dodatkowo zwiększa to ryzyko niedostatecznej podaży składników odżywczych potrzebnych do dalszego rozwoju dziecka.  

Wygląd twarzy dziecka

Cechy twarzy u noworodka:

• wysokie czoło,
• niska tylna linia włosów,
• nisko osadzone uszy, 
• hiperteloryzm oczny (szerokie rozstawienie oczodołów),
• opadające bruzdy powiekowe,
• zmarszczka nakątna oka,
• mikrognacja szczęki (niedorozwój szczęki),
• krótki i szeroki nos,
• głęboka bruzda górnej wargi ust. 

Wrodzone wady serca, nieprawidłowości w budowie naczyń krwionośnych

Zespół Noonan jest jedną z najczęstszych przyczyn wrodzonych wad i chorób serca.  W zespole Noonana występuje kilka fenotypów sercowo-naczyniowych. Najczęściej wykrywane wady to:

• zwężenie tętnicy płucnej (często z zastawkami dysplastycznymi; 50–60%),
• kardiomiopatia przerostowa (20%),
• ubytek przegrody międzyprzedsionkowej wtórnej (6–10%),
• ubytek przegrody międzykomorowej,
• nieprawidłowy kanał przedsionkowo-komorowy, 
• wady zastawki mitralnej,
• koarktacja aorty
• anomalie tętnic wieńcowych,
• anomalie naczyniowo mózgowe, w tym malformacje tętniczo-żylne, tętniaki. 

Kardiomiopatia przerostowa może mieć łagodny lub ciężki przebieg - może zostać ona rozpoznana w okresie od okresu prenatalnego do późnego dzieciństwa. Ciężka niewydolność serca to jedna z głównych przyczyn zgonów dzieci z zespołem Noonan w pierwszym roku życia. 

Zaburzenia hematologiczne

Chore niemowlęta są predysponowane do kilku nieprawidłowości hematologicznych:

• przemijającej monocytozy,
• małopłytkowości,
• zaburzeń mieloproliferacyjnych,
• zaburzeń krzepnięcia krwi.

W wyniku zaburzeń krzepnięcia krwi u dzieci często pojawiają się siniaki i podskórne wybroczyny. Przed planowaną operacją wszyscy pacjenci z rozpoznanym zespołem Noonan powinni zostać przebadani przez lekarza hematologa, aby zminimalizować możliwe powikłania w zakresie przedłużonego krwawienia i nadmiernej utraty krwi podczas zabiegu. 

Ubytki słuchu

Około 10% dzieci z zespołem Noonan posiada ubytki słuchu w zakresie niskich częstotliwości, a 25% cierpi na ubytki słuchu w zakresie wysokich częstotliwości. U chorych dzieci rozpoznaje się także nieprawidłowości w budowie ucha wewnętrznego oraz odmienny kształt kości skroniowych.

Skóra i włosy

U noworodków może występować nieprawidłowa pigmentacja skóry, w tym obecność znamion barwnikowych, plam typu café au lait i plam soczewicowatych. Rogowacenie mieszkowe górnej części ramion i twarzy występuje dość często i może utrudniać prawidłowy wzrost włosów i brwi. Typowym objawem u chorych osób są szeroko rozstawione brodawki sutkowe. 

Wnętrostwo u chłopców

Około 80% chłopców z zespołem Noonana ma jednostronne lub obustronne wnętrostwo (niezstąpienie jąder do moszny i pozostawanie ich w jamie brzusznej). U dorosłych mężczyzn obserwuje się zaburzenia czynności gonad spowodowane pierwotną dysfunkcją komórek Sertoliego.

Płodność u chorych kobiet zwykle nie jest upośledzona. 

Niskorosłość

Masa urodzeniowa i długość ciała noworodka mieszczą się zwykle w normie. Ponieważ stymulacja wzrostu kości w okresie dojrzewania jest często osłabiona, występowanie niskiego wzrostu w zespole Noonana jest najbardziej widoczne w okresie dojrzewania (u nastolatków). Przyczyną niskorosłości może być niedobór hormonu wzrostu, dysfunkcja neurosekrecyjna i oporność na hormon wzrostu. Pacjenci z postacią PTPN11 zespołu mogą mieć z kolei normalne lub nieznacznie podwyższone stężenia hormonu wzrostu oraz niskie stężenia IGF1.  

Zapalenie stawów, deformacje kostno-stawowe

U chorych pacjentów często diagnozuje się zapalenie stawów, w tym bardziej agresywną rozsianą postać PVNS - barwnikowego zapalenia kosmkowo-grudkowego stawów. U dzieci często obserwuje się deformacje kręgosłupa (skoliozy), deformacje klatki piersiowej (lejkowatość) oraz koślawość kolan. 

Obrzęk limfatyczny

Obwodowy obrzęk limfatyczny czasami stwierdza się już u niemowląt i może on stopniowo ustępować w ciągu kilku pierwszych lat życia. Skłonność do obrzęków limfatycznych może być również obecna u chorych w wieku młodzieńczym lub dorosłym. 

Zaburzenia funkcji poznawczych

U niektórych pacjentów obserwuje się upośledzenie w kontaktach społecznych, ze szczególnymi deficytami w rozpoznawaniu emocji innych osób, a także niezdolnością do werbalnego wyrażania własnych emocji. U części chorych występują zaburzenia nastroju, trudności komunikacyjne, trudności w czytaniu i pisaniu, zespół deficytu uwagi oraz nadpobudliwość psychoruchowa. Częstość występowania upośledzenia umysłowego (iloraz inteligencji 70) wynosi około 20%. 

Diagnostyka zespołu Noonan - badania

Badania prenatalne

Cechy prenatalne płodu są niespecyficzne, obejmują one najczęściej: wielowodzie, wodonercze, wysięk opłucnowy, wady serca, poszerzone woreczki limfatyczne szyjne, torbielowaty wodniak i zwiększoną przezierność karku.

Rozpoznanie zespołu Noonan u dziecka

Tę rzadką chorobę można podejrzewać, jeśli dziecko wykazuje typowe objawy związane z Noonan (np. charakterystyczne rysy twarzy, niski wzrost, trudności w nauce, niezstąpione jądra, obrzęk limfatyczny, choroby serca), zwłaszcza jeżeli w rodzinie występowała już ten zespół. 
Aby potwierdzić przypuszczenia, dziecko powinno zostać skierowane do lekarza specjalisty genetyka, który zleci odpowiednie badania genetyczne. W większości przypadków zespół Noonana można potwierdzić badaniem krwi pod kątem różnych mutacji genetycznych. Jednak w około 1 na 5 przypadków nie można znaleźć żadnej konkretnej mutacji, niemniej jednak ujemny wynik badania krwi nie wyklucza tego zespołu. Lekarz genetyk decyduje wtedy o poszerzeniu diagnostyki o inne specjalne testy. 

Długość życia osób z zespołem Nooan

Nasilenie objawów może wahać się od bardzo łagodnego do ciężkiego i zagrażającego życiu. W wielu przypadkach problemy związane z chorobą mogą być skutecznie leczone w młodym wieku lub z czasem stają się mniej widoczne. Prawie wszystkie dzieci z zespołem Noonana osiągają dorosłość i większość z nich jest w stanie prowadzić normalne, niezależne życie.

Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że problemy takie jak ciężkie wady serca, mogą czasami być naprawdę poważne i zagrażać życiu. Niektóre dzieci mogą potrzebować natychmiastowej operacji serca zaraz po urodzeniu, aby zapobiec ciężkiej niewydolności układu krążenia. 

Opieka kardiologiczna pacjentów z zespołem Noonan

Pacjenci z kardiomiopatią i innymi powikłaniami sercowo-naczyniowymi wymagają regularnego monitorowania stanu serca i zmian naczyniowych (np. tętniaków) przez całe życie.

Umów wizytę u kardiologa diagnozującego wrodzone wady serca i inne powikłania kardiologiczne

dr n. med. Beata Róg - spec. kardiolog, chorób wewnętrznych

Wybierz specjalistę

 

-

Źródła:

1. Roberts AE, Allanson JE, Tartaglia M, Gelb BD. Noonan syndrome. Lancet. 2013 Jan 26;381(9863):333-42. doi: 10.1016/S0140-6736(12)61023-X. Epub 2013 Jan 10. PMID: 23312968; PMCID: PMC4267483.

Zespół Marfana to choroba uwarunkowana genetycznie, u podłoża której leży mutacja genu fibryliny-1, dająca objawy m.in.: ze strony układu szkieletowego (wysoki wzrost, deformacja klatki piersiowej, skrzywienie kręgosłupa, długie palce), sercowo-naczyniowego (tętniaki aorty wstępującej), oczu (podwichnięcie soczewek) i skóry (rozstępy skórne).

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Hipermobilny zespół Ehlersa-Danlosa (hEDS) można wstępnie podejrzewać u osób z wiotkością stawów, nadmiernie rozciągliwą skórą oraz skłonnością do powstawania siniaków. Choroba atakuje również inne układy - w szczególności układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy. Szczegółowe kryteria diagnostyczne dla hEDS zostały na nowo opracowane przez Międzynarodowe Konsorcjum EDS w 2017 roku. Diagnoza hEDS opiera się na ocenie klinicznej oraz wywiadzie rodzinnym. W Szpitalu Dworska w Krakowie wykwalifikowany zespół specjalistów zajmuje się diagnostyką oraz leczeniem postaci hipermobilnej Ehlersa-Danlosa. Dowiedz się więcej o tym, jak rozpoznać hEDS (inaczej zespół Ehlers-Danlos typu III) oraz jak wygląda leczenie tego schorzenia. 

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Zespół Ehlersa-Danlosa - objawy i diagnostyka

Pomimo rodzinnego występowania hEDS jak dotąd nie udało się zidentyfikować szczegółowej etiologii genetycznej tej choroby. Międzynarodowe Konsorcjum EDS podsumowało, że rozpoznanie kliniczne hEDS wymaga jednoczesnego spełnienia trzech kryteriów opartych na objawach klinicznych oraz wywiadzie rodzinnym:

• Kryterium 1: Uogólniona hipermobilność stawów 
• Kryterium 2: Obecność dowodów na objawy syndromiczne, powikłania mięśniowo-szkieletowe i/lub dodatni wywiad rodzinny
• Kryterium 3: Wykluczenie innych schorzeń dających podobne objawy do hEDS

Z hEDS związanych jest wiele innych objawów zgłaszanych przez pacjentów, np. zaburzenia snu, zmęczenie, tachykardia ortostatyczna, zespół jelita drażliwego IBS, zaburzenia lękowe i depresyjne. Niektóre z tych objawów były wcześniej uwzględniane jako drugorzędne kryteria diagnostyczne dla hEDS. W 2017 roku zostały one wykluczone z kryteriów diagnostycznych ze względu na brak swoistości dla hEDS. 

Jak rozpoznać hEDS - aktualne kryteria

Kryterium 1 - uogólniona nadmierna ruchomość stawów

Aby ocenić w ustandaryzowany sposób, czy pacjent posiada problem związany z nadmierną ruchomością stawów, konieczne jest wykonanie testu Beightona. Na test składa się 5 czynności, za każdy dodatni wynik pacjent otrzymuje 1 pkt:

• Ocena zakresu biernego zgięcia grzbietowego piątego palca u ręki. Dłoń i przedramię pacjenta spoczywają na płaskiej powierzchni. Wynik uznaje się za dodatni, gdy palec w V stawie śródręczno-paliczkowym daje się przeprostować o więcej niż 90°. 
• Bierne przyłożenie kciuka do dłoniowej powierzchni przedramienia. Oceny dokonuje się z wyprostowanym łokciem i przedramieniem ustawionym w pronacji (ręka jest zwrócona stroną grzbietową do góry).
• Przeprost w stawach łokciowych większy niż 10°. Wartość przeprostu w łokciach powinna być mierzona goniometrem, z przedramieniem ustawionym w supinacji (ręką stroną dłoniową skierowaną do góry), łokciem całkowicie wyprostowanym i ramieniem odwiedzionym do 90°.
• Przeprost w stawach kolanowych większy niż 10°. Wartość należy zmierzyć goniometrem, pacjent stoi z całkowicie wyprostowanymi kolanami.
• Możliwość ułożenia dłoni płasko na podłodze tuż przed stopami, podczas testu kolana pacjenta są całkowicie wyprostowane, a stopy złączone razem.  

Zakres ruchomości stawów zwykle zmniejsza się wraz z wiekiem, Na potrzeby diagnozy hEDS uogólnioną hipermobilność stawów potwierdza wynik:

• ≥6 pkt dla dzieci w wieku przedpokwitaniowym,
• ≥5 pkt dla dzieci w okresie dojrzewania i dorosłych do 50 roku życia,
• ≥4 pkt dla osób w wieku >50 lat.

Na wynik testu mogą mieć wpływ czynniki takie jak m.in.: pochodzenie etniczne, płeć, odniesiona kontuzja, przebyta operacja, choroba zwyrodnieniowa stawów. W związku z tym uznano, że uogólnioną hipermobilność stawów można stwierdzić u osoby, u której wynik Beightona jest o jeden punkt niższy od wartości granicznej specyficznej dla wieku, a ponadto pacjent ten otrzymuje min. 2 punkty w pięciopunktowym kwestionariuszu (5PQ):

1. Czy obecnie możesz (lub kiedykolwiek wcześniej mogłaś/eś) położyć dłonie płasko na podłodze bez zginania kolan?
2. Czy możesz obecnie (lub kiedykolwiek wcześniej mogłaś/eś) zgiąć swój kciuk tak, aby dotknąć nim przedramienia?
3. Czy jako dziecko mogłaś/eś wyginać swoje ciało w różne dziwne kształty, np. robiąc szpagat?
4. Czy jako dziecko lub nastolatek miałaś/eś zwichnięty staw ramienny lub rzepkę więcej niż jeden raz?
5. Czy czujesz się tak, jakbyś miał/a dodatkowe stawy w swoim ciele?

Kryterium 2 - objawy uogólnionych zaburzeń tkanki łącznej lub dodatni wywiad rodzinny

A. obecnych jest minimum 5 objawów typowych dla uogólnionych zaburzeń tkanki łącznej:

• niezwykle miękka, delikatna, aksamitna skóra,
• nadmierna rozciągliwość skóry - idealną lokalizacją do badania jest powierzchnia dłoniowa niedominującego przedramienia, gdzie górna granica normalnej rozciągliwości wynosi 1,5 cm. Większa rozciągliwość (np. 2,0 cm) powinna skłonić do rozważenia innych typów EDS,
• rozstępy na plecach, udach, klatce piersiowej lub brzuchu u nastolatków, mężczyzn lub kobiet (bez znacznego przyrostu lub utraty tkanki tłuszczowej lub masy ciała),
• grudki piezogeniczne na obu piętach widoczne w pozycji stojącej,
• stwierdzona przepuklina brzuszna, pachwinowa lub udowa, 
• blizny zanikowe po urazach lub zabiegach operacyjnych,
• wypadanie odbytnicy i/lub macicy u dzieci, kobiet nieródek, mężczyzn (tylko wypadanie odbytnicy) bez innych zdiagnozowanych schorzeń,
• stłoczenie zębów oraz wąskie podniebienie (oba warunki muszą być dodatnie), 
• arachnodaktylia -"pająkowatość" palców - gdy palce są nieproporcjonalnie długie w stosunku do ręki, 
• wypadanie płatka zastawki mitralnej, 
• poszerzenie korzenia aorty stwierdzone w echokardiografii Z +2. 

B. Dodatni wywiad rodzinny - gdy co najmniej jeden z krewnych pierwszego stopnia spełnia aktualne kryteria diagnostyczne hEDS. 

Kryterium 3 - wykluczenie innych schorzeń

Wszystkie poniższe warunki powinny być spełnione:

• brak nadmiernie kruchej skóry przemawiającej za innymi rodzajami EDS, 
• wykluczenie dziedzicznych i nabytych zaburzeń tkanki łącznej, w tym RZS, 
• wykluczenie (na podstawie historii, badania fizykalnego i/lub molekularnych testów genetycznych) alternatywnych diagnoz, które mogą również obejmować nadmierną ruchomość stawów.

Czy można zrobić test genetyczny na typ hipermobilny zespołu Ehlersa i Danlosa?

Obecnie nie ma dostępnych wiarygodnych testów genetycznych i biochemicznych bezpośrednio potwierdzająych diagnozę hEDS.

Jeżeli wywiad rodzinny sugeruje wystąpienie innego z typów EDS lub inne dziedziczne zaburzenie tkanki łącznej, analiza powiązanego genu lub wielogenowego panelu chorób tkanki łącznej może być pomocnym badaniem wykluczającym hEDS. 

Leczenie powikłań zespołu Ehlers-Danlosa

Rehabilitacja

Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe zapewnia ulgę w bólu trwającą od kilku godzin do kilku dni. Złagodzenie bólu mięśniowo-powięziowego ma kluczowe znaczenie dla ułatwienia udziału pacjenta w ćwiczeniach wzmacniających mięśnie stabilizujące stawy. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie o niskim oporze, w zamkniętym łańcuchu kinematycznym (w podporach) mogą poprawić stabilność stawów i zmniejszyć ryzyko podwichnięć oraz zwichnięć. Nacisk należy położyć na aktywację mięśni głębokich tułowia i kończyn, ćwiczenia czucia głębokiego i ćwiczenia równoważne. Postęp powinien być dokonywany poprzez stopniowe zwiększanie liczby powtórzeń, częstotliwości lub czasu trwania, a nie oporu. Intensywność ćwiczeń jest zawsze dopasowana do możliwości pacjenta, aby nie doprowadzić do nadmiernego przeciążenia układu mięśniowo-stawowego czy pogłębienia u pacjenta uczucia przewlekłego zmęczenia. Dostrzeżenie znacznego postępu często zajmuje kilka tygodni lub nawet miesięcy regularnego treningu, dlatego warto uzbroić się w cierpliwość.

Terapia wad postawy ciała oraz stóp płasko-koślawych u dzieci i dorosłych pozwala na ograniczenie progresji wady oraz ścisłą współpracę z ortopedą prowadzącym leczenie ewentualnych powikłań deformacji.  

Fizjoterapia uroginekologiczna ma za zadanie złagodzić bóle brzucha podczas okresu, ból podczas współżycia, a także zapobiec wypadaniu pochwy i odbytnicy. Terapia wykonywana jest wyłącznie przez fizjoterapeutę przeszkolonego i posiadającego doświadczenie w fizjoterapii dna miednicy. 

Dodatkowe procedury w ramach rehabilitacji są dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Uzupełniająco stosowane są zabiegi z zakresu fizykoterapii (krioterapia, ultradźwięki, terapia energotonowa, elektroterapia) masaż, suche igłowanie, biofeedback oraz treningi świadomej autorelaksacji ciała. 

Zaopatrzenie ortopedyczne

Ortopedzi i fizjoterapeuci mogą doradzić w zakresie doboru odpowiednich ortez stabilizujących stosowanych podczas aktywności, gdy istnieje ryzyko podwichnięcia hipermobilnego stawu. Przeciążenia stawów odcinka szyjnego kręgosłupa można doraźnie złagodzić miękkim kołnierzem ortopedycznym (jednak należy pamiętać, że podstawą usprawniania zawsze pozostaje aktywna fizjoterapia). Dobranie ergonomicznego siedziska przy biurku w pracy, a także poduszek i materaca podpierającego kręgosłup podczas snu poprawia komfort i zapobiega bólom mięśniowo-powięziowym wynikającym z długotrwałego utrzymywania złej pozycji ciała.  Bolesne płaskostopie można zaopatrzyć indywidualnie projektowanymi wkładkami ortopedycznymi. 

Leczenie zwichnięć stawów

Zespół doświadczonych ortopedów przeprowadza diagnostyke i leczenie zachowawcze / operacyjne, m.in.:

• zwichnięcia rzepki,
• zwichnięcia stawu ramiennego,
• skręcenia stawu skokowego,
• leczenia uszkodzeń chrząstki stawowej. 

Leczenie powikłań niestabilności kręgosłupa

Lekarz neurochirurg podejmuje się pocedur operacyjnych takich jak:

• leczenie przepukliny krążka międzykręgowego (potocznie dyskopatii), 
• leczenie kręgozmyku,
• leczenie stenozy kanału kręgowego. 

Kontrola bólu - leki przeciwbólowe, blokady kręgosłupa, blokady dostawowe 

Poradnia leczenia bólu w Szpitalu Dworska w Krakowie zajmuje się kontrolą dolegliwości bólowych, które nie są możliwe do złagodzenia poprzez fizjoterapię lub techniki relaksacji. Najczęściej leczymy ból wynikający z pourazowej artrozy (zwyrodnienia stawów) a także ból w zespołach uciskowych nerwów (rwa kulszowa, rwa barkowa). Zastrzyki znieczulające/kortykosteroidowe w zlokalizowanych obszarach bólu i ostrego stanu zapalnego są często pomocne, niemniej jednak należy pamiętać, że nie można ich powtarzać w nieskończoność. Blokady nerwów obwodowych mogą zapewnić chwilową ulgę w bólu neuropatycznym. Postępowanie prowadzone jest przez neurochirurga lub lekarza anestezjologa specjalizującego się w terapii bólu. 

Umów wizytę u lekarza diagnozującego zespół Ehlersa i Danlosa

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

 

-

Źródła:

Levy HP. Hypermobile Ehlers-Danlos Syndrome. 2004 Oct 22 [Updated 2018 Jun 21]. In: Adam MP, Everman DB, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2022. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1279/

Trisomia 21 chromosomu, inaczej zespół Downa, jest wadą wrodzoną. Wada ta, jest konsekwencją występowania dodatkowego, trzeciego chromosomu 21 lub jego części (tzw. trisomia prosta, dotycząca większości przypadków). Czasami pojawia się forma translokacyjna aberracji, co oznacza, że chromosom 21 lub jego fragment przyłączony jest do innego chromosomu. Wówczas objawów choroby nie występują, lecz zwiększa się szansa na jej wystąpienie w następnych pokoleniach. Istnieje także forma mozaikowa, która polega na tym, że dodatkowy chromosom znajduje się tylko w części komórek. W rezultacie objawy schorzenia są łagodniejsze. Szacuje się, iż zespół Downa występuje raz na 800-1000 urodzeń. Udowodniono, że częstość pojawiania się zaburzenia wzrasta wraz z wiekiem matki, wynosząc 1 na 100 u kobiet powyżej 40. roku życia.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Diagnostyka

Rozpoznanie zespołu Downa odbywa się najczęściej poprzez badania prenatalne, takie jak amniopunkcja lub biopsja kosmówki. Dotyczą one głównie kobiet, u których istnieje podwyższone ryzyko urodzenia dziecka z trisomią 21 chromosomu. Najczęściej wykonuje się je z uwagi na wiek pacjentki lub wcześniejsze narodziny noworodka z zespołem Downa. Diagnostyka sugerowana jest także kobietom, u których wcześniejsze badania (USG lub badania biochemiczne) wykazały ryzyko wystąpienia wady u płodu.

Objawy zespołu Downa

Trisomia 21 chromosomu objawia się dysmorfią, czyli zespołem zaburzeń o podłożu genetycznym, które prowadzą do zmiany i zniekształcenia wyglądu narządów zewnętrznych. Spośród charakterystycznych cech fizycznych osób z zespołem Downa można wymienić skośne ustawienie szpar powiekowych, płaski profil twarzy, zmarszczkę nakątną, nisko osadzone uszy oraz pojedynczą bruzdę zgięciową na dłoni. Pewne cechy pozwalają na wstępną diagnostykę już u noworodków. Są to m. in. zmniejszone napięcie mięśniowe, słaby odruch Moro czy nadmierna ruchomość stawów.

U prawie wszystkich pacjentów z zespołem Downa występują zaburzenia poznawczo-intelektualne, które mogą różnić się stopniem nasilenia. Najczęściej zauważa się opóźnienie rozwoju psychoruchowego u dzieci, które potrzebują więcej czasu na nauczenie się pewnych umiejętności w stosunku do swoich rówieśników. Mogą także pojawić się zaburzenia zachowania, problemy psychologiczne lub autyzm. Często występują kłopoty logopedyczne, takie jak mało wyraźna mowa, zaburzenia fonetyczne, trudności w wymowie pewnych głosek czy niski poziom rozumienia mowy. Wśród fizycznych objawów najczęściej pojawiają się wady serca, takie jak wspólny kanał przedsionkowo-komorowy lub ubytek przegrody międzykomorowej czy międzyprzedsionkowej. Rozwój kardiochirurgii pozwala na skuteczne leczenie tych schorzeń, tym samym pozwalając na wydłużenie życia pacjentów.

Do pozostałych możliwych zaburzeń towarzyszących zespołowi Downa należą choroby tarczycy (najczęściej jej niedoczynność), cukrzyca typu I, dysfunkcje układu kostno-stawowego (niestabilność dwóch pierwszych kręgów szyjnych, skrzywienia kręgosłupa, dysplazja), niedosłuch często wywoływany nawracającym zapaleniem ucha środkowego oraz problemy ze wzrokiem. Dzieci z zespołem Downa wykazują niską odporność na zakażenia i infekcje wirusowe. Ponadto najczęściej osiągają niższy wzrost niż rówieśnicy oraz mogą wykazywać tendencje do nadmiernego przyrostu masy ciała, dlatego ważne jest, aby zachęcać je do ćwiczeń fizycznych.

Postępowanie po rozpoznaniu objawów

Trisomia 21 chromosomu jest wadą genetyczną, którą stosunkowo nietrudno zdiagnozować ze względu na obecność charakterystycznych cech wyglądu oraz zaburzeń wspomnianych wcześniej. W przypadku rozpoznania tych objawów przez rodziców dziecka, należy udać się do poradni genetycznej, gdzie zostanie zlecone pobranie krwi oraz badanie cytogenetyczne. Na jego podstawie uzyskuje się kariotyp, czyli zapis wszystkich chromosomów, który ostatecznie potwierdza ewentualne występowanie zespołu Downa.

Pacjenci powinni znajdować się pod opieką lekarza pediatry, jak również innych specjalistów w zależności od występujących schorzeń towarzyszących. Po diagnozie należy rozpocząć rehabilitację oraz wykluczyć lub potwierdzić występowanie wady serca. Wykonywane jest badanie echokardiograficzne, tak aby móc jak najwcześniej rozpocząć przeciwdziałanie pogarszania się stanu zdrowotnego.

U dzieci w wieku dorastania warto zwrócić szczególną uwagę na edukację seksualną. Wada genetyczna nie wpływa na płodność kobiet, co może powodować konieczność wprowadzenia antykoncepcji oraz uświadamiania nastolatków w tym zakresie. Warto także zwrócić uwagę na problemy dotykające starszych pacjentów z zespołem Downa. Choroba Alzheimera pojawia się wcześniej niż u osób zdrowych, często występuje również padaczka. Ponadto nie należy lekceważyć zdrowia psychicznego pacjentów, którzy w starszym wieku często cierpią na depresję.

Czy można leczyć zespół Downa?

Leczenie trisomii 21 chromosomu nie jest obecnie możliwe, jednak prowadzone są badania mające na celu zmniejszanie ekspresji genów odpowiedzialnych za zaburzenia poznawcze pacjentów. Leczeniu podlegają natomiast nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, towarzyszące wadzie genetycznej, takie jak choroby serca, przewodu pokarmowego czy układu endokrynologicznego. W przypadku pacjentów z zespołem Downa bardzo istotne jest skupienie się na rehabilitacji oraz sposobach poprawy jakości życia. Należy także pozwolić na naturalny rozwój dziecka wśród bliskich mu osób.

Źródła:

• Stratford B., Zespół Downa: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
• Kaczmarek B., Wspomaganie rozwoju dzieci z zespołem Downa - teoria i praktyka, Impuls, Kraków 2008.
• Mattheis P., Eberly S., Dyke V., Williams J., Medical & Surgical Care for Children With Down Syndrome: A Guide for Parents, Woodbine House, 1995.
• Dobrzańska A., Ryżko J., Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego), Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.

Zespół Angelmana oraz zespół Pradera-Williego to dwie grupy zaburzeń rozwojowych wynikające z nieprawidłowości genetycznych. Zarówno zespół Angelmana, jak i zespół Pradera-Williego powstają w wyniku częściowej delecji długiego ramienia chromosomu 15. Może do nich dojść także w wyniku disomii jednorodzicielskiej. Oznacza to, że oba chromosomy homologiczne pochodzą tylko od jednego rodzica. Podłoże tego mechanizmu stanowi utrata heterozygotyczności, wskutek czego dochodzi do ujawnienia się recesywnych chorób monogenowych. Disomia jednorodzicielska trzykrotnie częściej dotyczy komórek matczynych. Jeśli do zaburzeń doszło w ojcowskiej kopii chromosomu, choroba objawi się zespołem Pradera-Williego. Jeżeli natomiast delecja nastąpiła w materiale genetycznym matki, u potomstwa pojawi się zespół Angelmana.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Zespół Angelmana

Grupa zaburzeń zwana zespołem Angelmana objawia się nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu nerwowego. W rezultacie pacjenci wyróżniają się charakterystycznym wyglądem twarzy, niskim wzrostem ciała, ciężką niepełnosprawnością intelektualną oraz brakiem mowy. Pojawia się także sztywny sposób poruszania, przypominający ruchy marionetki. Mogą wystąpić napady drgawek z nieprawidłowym zapisem EEG oraz nieuzasadnione wybuchy śmiechu. Częstość występowania zaburzenia szacuje się na około 1 na 15 000 urodzeń.

Noworodki z zespołem Angelmana nie ujawniają specyficznych objawów, można jednak zauważyć trudności w ich karmieniu oraz obniżone napięcie mięśniowe. Przed upływem drugiego roku życia widoczne staje się opóźnienie rozwoju. Wyróżnia się upośledzenie umysłowe, wspomniany brak mowy oraz napady śmiechu połączone z machaniem rękami. Ponadto zauważalne są małogłowie, makrostomia, niedorozwój żuchwy, prognatyzm (nadmierne wysunięcie kości trzewioczaszki) i problemy neurologiczne. Dzieci z zespołem Angelmana są pogodnie usposobione i mogą być nadpobudliwe, jednak nie przejawiają agresji. Mają ograniczoną zdolność koncentracji, wykazują nadwrażliwość na wysoką temperaturę oraz przejawiają fascynację wodą. Czasem cierpią na zaburzenia snu. Pacjentów często dotyka skolioza w odcinku piersiowym kręgosłupa. Ponadto może wystąpić hipopigmentacja tęczówki oraz naczyniówki.

Rozpoznanie zespołu Angelmana opiera się na objawach klinicznych i zapisie EEG. Potwierdzenie stanowią wyniki badań cytogenetycznych oraz molekularnych. Pacjentom zaleca się rehabilitację, ćwiczenia mowy i stosowanie technik komunikacji niewerbalnej. Łagodzenie ataków padaczki odbywa się poprzez stosowanie leków przeciwdrgawkowych. Dzieciom cierpiącym na zaburzenia snu podaje się środki nasenne, jeśli wystąpi taka konieczność. Ponadto ważna będzie konsultacja ze specjalistami w przypadku nasilenia konkretnych problemów, jak np. porada okulistyczna. Pacjenci mogą wykazywać tendencje do przybierania na wadze.

Rokowania w chorobie są dobre. Osoby dotknięte zespołem Angelmana dożywają wieku dorosłego, potrzebują jednak stałej opieki drugiej osoby.

Zespół Pradera-Williego

Syndrom Pradera-Williego występuje z częstotliwością od 1:10 000 do 1:30 000 żywych urodzeń. Cechy charakterystyczne to niski wzrost, upośledzenie umysłowe, opóźnienie rozwoju mowy, hipogonadyzm (niedorozwój narządów płciowych), cukrzyca oraz otyłość. Pacjenci znacząco przybierają na wadze, ponieważ mimo niskiego zapotrzebowania energetycznego odczuwają ciągłe, niepohamowane uczucie głodu. Zespół Pradera-Williego jest uważany za najczęstszą uwarunkowaną genetycznie przyczynę otyłości.

Pierwsze objawy choroby można zauważyć już w trakcie ciąży. Niepokojącą oznaką są osłabione ruchy dziecka i zaburzenia rytmu pracy serca. Ciąża często kończy się cesarskim cięciem ze względu na nieprawidłowe ułożenie płodu. U niemowląt można zaobserwować obniżone napięcie mięśniowe, z którym wiąże się brak mimiki twarzy, ruchliwości oraz płaczu. Mogą wystąpić problemy z oddychaniem i odkrztuszaniem. Dzieci słabo przybierają na wadze i rozwijają się wolniej niż ich rówieśnicy. Noworodek wykazuje słaby odruch ssania. Ponadto ma miejsce niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych. U starszych dzieci szczególną uwagę zwraca stałe uczucie głodu, które wynika z zaburzeń funkcjonowania podwzgórza i przysadki. Brak uczucia sytości powoduje ciągłe, niepohamowane sięganie po pożywienie, co w rezultacie prowadzi do skrajnej otyłości.

Wśród cech fizycznych pacjentów z zespołem Pradera-Williego można wyróżnić niski wzrost, małe dłonie i szerokie stopy, wąską górną wargę, skierowane ku dołowi kąciki ust, wąską nasadę nosa oraz wąskie czoło. Dojrzewanie płciowe jest opóźnione i występuje hipogonadyzm, w wyniku którego dochodzi do dysfunkcji jajników lub jąder. Często pojawiają się także skrzywienia kręgosłupa.

Pacjentów cechuje opóźniony rozwój emocjonalny i ruchowy oraz zaburzenia mowy. Może wystąpić niepełnosprawność intelektualna różnego stopnia oraz problemy ze snem. W późniejszym wieku dochodzi do zaburzeń zachowania, mogą pojawiać się napady złości połączone z agresją. Czasami zauważa się zachowania obsesyjno-kompulsywne lub zaburzenia autystyczne, a w przypadku pacjentów dorosłych problemy ze zdrowiem psychicznym takie jak depresja.

Największe ryzyko powikłań w związku z zespołem Pradera-Williego dotyczy otyłości, która prowadzi do pozostałych schorzeń. Często wiąże się z wystąpieniem cukrzycy typu 2, osteoporozy oraz problemów żołądkowych. Inne możliwe konsekwencje to niewydolność krążeniowo-oddechowa, powstawanie zakrzepów oraz ryzyko rozwoju nowotworów.

Diagnostyka choroby opiera się na badaniach genetycznych. Ponadto ocenie poddaje się pracę podwzgórza i przysadki. Leczenie w przypadku noworodków skupia się na łagodzeniu objawów choroby i ułatwianiu podstawowych czynności, np. poprzez karmienie za pomocą specjalnych urządzeń. Pacjenci są obejmowani specjalistyczną opieką z zakresu genetyki, endokrynologii, dietetyki, gastrologii, fizjoterapii oraz psychiatrii. W przypadku problemów z kręgosłupem zaleca się rehabilitację. Pomocna może także okazać się opieka psychologiczna.

Największym wyzwaniem w opiece nad pacjentami z zespołem Pradera-Williego jest leczenie otyłości, która prowadzi do groźnych powikłań. Warto wprowadzić ścisłą kontrolę żywienia w połączeniu z aktywnością ruchową.

Źródła:

• Cassidy SB, Schwartz S., Prader-Willi and Angelman syndromes. Disorders of genomic imprinting, Medicine 1998, tom 77, nr 2.
• Cassidy SB, Dykens E., Williams CA, Prader-Willi and Angelman syndromes: sister imprinted disorders, American Journal of Medical Genetics 2000, tom 97, nr 2.
• Buiting K., Prader–Willi syndrome and Angelman syndrome, American Journal of Medical Genetics Part C Seminars in Medical Genetics 2010, 153C:365–376.
• Kapczuk I., Beń-Skowronek I., Trojanowska-Szostek M., Zespół Prader-Willi – diagnostyka i leczenie, Endokrynologia Pediatryczna 2012, 3(40), s. 81-88.