Umów wizytę teraz - do kardiologa przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Beata Róg - spec. kardiolog, chorób wewnętrznych

Wybierz specjalistę

 

Wskazania

Echo serca wskazane jest w przypadku osób, u których przypuszcza się zaburzenia
w pracy serca lub występują choroby przewlekłe powiązane z narządem. Do chorób tego typu zalicza się zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia, chorobę zakrzepową, nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną. Ponadto, badanie wykonuje się u pacjentów po przebytych zawałach serca, a także z występującymi problemami z rytmem bicia serca, szmerami oraz trudnymi do skategoryzowania bólami.

Rodzaje echa serca

Badanie echokardiograficzne można przeprowadzać odmiennymi metodami
w zależności od możliwości zdrowotnych pacjenta oraz objawów, jakie towarzyszą skierowaniu na badanie serca. Poszczególne rodzaje echokardiogramu różnią się między sobą także stopniem szczegółowości obrazów. Oto rodzaje UKG serca:

• Echo serca przezklatkowe - badanie wykonuje się przez ścianę klatki piersiowej. Stanowi podstawową metodę diagnostyczną w przypadku rozpoznawania przyczyn omdleń, szmerów serca, występowania bólów w klatce, jak i w diagnostyce zawałów, choroby niedokrwiennej, nadciśnienia tętniczego i płucnego oraz schorzeń osierdzia i aorty.
• Echo serca przezprzełykowe (TEE) - sonda echokardiogramu zostaje wprowadzona przez gardło, dzięki czemu bezpośrednio przylega do serca. Przed zabiegiem stosuje się znieczulenie miejscowe w formie sprayu, a dodatkowo niekiedy środek uspokajający dla rozluźnienia i ułatwienia wprowadzenia sondy. Na kilka godzin przed badaniem zaleca się brak spożywania posiłków. Wskazaniami do wykonania przełykowego badania jest podejrzenie występowania skrzepliny w jamach serca, zaburzeń funkcjonowania lub zapalenia sztucznych zastawek oraz problemów z rozwarstwieniem aorty. Obraz z badania TEE jest wyraźny, dzięki bliskości przełyku z lewą stroną serca, więc jednocześnie mniejszą odległością pomiędzy sondą i sercem. Dodatkowo, warunki anatomiczne (np. otyłość) nie powodują zaburzenia obrazu badania.
• Echokardiogram obciążeniowy (wysiłkowy) – badanie echokardiograficzne, w którym wykorzystuje się dwie metody diagnostyczne, tj. elektrokardiografię wysiłkową (próba wysiłkowa EKG) oraz badanie echokardiograficzne (echo serca). Echokardiogram wysiłkowy opiera się na stosowaniu odmiennych testów, mających pobudzać kurczliwość oraz wywoływać kontrolowane niedotlenienie mięśnia sercowego. Jednocześnie wykonuje się przy tym ocenę echokardiograficzną kurczliwości serca. Badanie najczęściej przeprowadzane jest w trakcie lub po bezpośrednim zakończeniu wykonywania ćwiczeń na bieżni. Przed rozpoczęciem pomiarów wstrzykuje się pacjentowi dobutamina albo wazodylatatory, mające powodować cięższą pracę serca. Echokardiogram obciążeniowy stosowany jest w diagnostyce choroby wieńcowej serca, wad zastawkowych serca, a także kardiopatii przerostowej.
• Echokardiogram kontrastowy – badanie opiera się na podaniu pacjentowi przez wstrzyknięcie do krwioobiegu środka kontrastowego, który skutecznie poprawia wyrazistość obrazu echokardiogramu. Metoda wykorzystywana jest w celu uzyskania lepszej jakości obrazu w badaniu.
• Echokardiogram wewnątrzsercowy (ICE) - badanie echokardiograficzne wykonywane przy cewnikowaniu serca, niewymagające znieczulenia ogólnego. Echokardiografię tego typu wykonuje się z pomocą specjalnych sond.
• Echokardiografia w trybie M - jedna z najprostszych metod echokardiografii, która pozwala na uzyskanie dynamicznego przekroju serca na wybranej płaszczyźnie. Ten rodzaj echokardiografii stosuje się w przypadku diagnostyki szybko poruszających się struktur (m.in. zastawek, skrzeplin, guzów czy wegetacji). Dodatkowo, metoda umożliwia zmierzenie grubości poszczególnych ścian serca, wymiarów jam, przestrzeni około sercowych oraz dużych naczyń (np. aorty, żyły główna dolna i górna oraz tętnica płucna). Badanie pozwala również na ocenę kurczliwości i asynchronii skurczu komór serca.
• Echokardiografia dopplerowska (technika Dopplera) - badanie służy głównie do pomiaru i oceny przepływu krwi przez komory oraz zastawki serca. Za pomocą techniki Dopplera wykrywa się nieprawidłowości w przepływie krwi w obrębie serca, jak również występowanie otwarcia między komorami serca, problemy z jedną lub więcej zastawkami serca oraz ze ścianami serca.
• Color Doppler - stanowi ulepszoną odmianę techniki Dopplera, tworząc kolorowy obraz badania. Kolory pomagają w określeniu kierunków przepływu krwi w obrębie serca, co pozwala na łatwiejsza i precyzyjniejszą interpretację techniki Dopplera. Więcej przydatnych informacji na temat badania Dopplera znajdziesz tutaj - https://dworska.pl/badania-usg-krakow/chirurgia-naczyniowa-usg-doppler/usg-tetnic-konczyn-dolnych.
• Echokardiografia 2-D - metoda wykorzystywana do oglądania rzeczywistych struktur serca i ich ruchu. Obraz badania ma formę widoku 2D, który zostaje wyświetlony na monitorze w kształcie stożka i pozwala obserwować ruch struktur serca w czasie rzeczywistym. W ten sposób można zobaczyć struktury serca w czasie pracy i ocenić ich poprawność funkcjonowania.

Przygotowanie do echa serca

Przygotowanie do badania echokardiograficznego serca jest różne i zależne od metody wykonywania zabiegu. W przypadku standardowego badania przezklatkowego niewymagane jest szczególne przygotowanie, bowiem wystarczy rozebrać się od pasa w górę i ułożyć
w pozycji na plecach. Z kolei do echokardiografii przezprzełykowej lub wysiłkowej zaleca się wykonywanie badania na czczo (przynajmniej kilka godzin przed zabiegiem).

Przebieg echa serca

Standardowe badanie, wykonywane przez klatkę piersiową, musi odbywać się
w odpowiednio wyciszonym pomieszczeniu. Pacjent powinien leżeć w wyprostowanej pozycji na plecach, a na skórę klatki nanosi się specjalny żel przewodzący fale ultradźwiękowe. Następnie do posmarowanego miejsca przykładana jest głowica ultrasonografu. Sprzęt odbiera echo, które zapisuje w formie obrazu serca na monitorze. W trakcie badania nie wolno się poruszać, a sam zabieg trwa od kilkunastu minut do pół godziny. W przypadku badania przezprzełykowego stosuje się aerozolowe znieczulenie miejscowe na tylną ścianę gardła,
a następnie wprowadza specjalną sondę do wnętrza na głębokość do 38 centymetrów poniżej linii zębów. Zabieg badania przezprzełykowego trwa około kilkunastu minut.

Profilaktyka przy echu serca

Po zabiegu echa serca nie ma restrykcyjnych zasad profilaktyki, choć zaleca się nie przemęczanie organizmu. W przypadku badania metodą przezprzełykową zaleca się niespożywanie alkoholu przez dobę od zabiegu oraz spożywanie płynów, by nie doświadczyć suchości lub podrażnień wewnątrz gardła. Jednak normalne jest odczuwanie lekkiego dyskomfortu, bólu gardła, suchości lub pojawianie się chrypki w przypadku przezprzełykowego echa serca. Niepokojące z kolei powinny być duszność lub mocny ból,
a także problemy z mówieniem - najczęściej stanowią objawy powikłań.

Skutki uboczne w przypadku echa serca

Najczęściej echo serca odbywa się sprawnie i nie pozostawia po sobie żadnego śladu, ale w przypadku niektórych metod mogą występować pozabiegowe efekty uboczne. Efekty te są niegroźne, gdyż badanie dzieje się w warunkach kontrolowanych i jest całkowicie bezpieczne dla zdrowia pacjentów. Najczęściej na efekty uboczne po zabiegu cierpią osoby, które borykają się z alergią na żel ultrasonograficzny. Po zabiegu może pojawić się uczucie dyskomfortu lub tymczasowy ból w przełyku w przypadku badania przezprzełykowym. Jeżeli zastosowane zostały leki uspokajające to oczywiście może wystąpić uczucie otępienia lub senność. W przypadku badania wysiłkowego może pojawić się tymczasowy ból w piersi, nudności i zawroty głowy lub uczucie zmęczenia - wywołane jest to wysiłkiem fizycznym lub chwilowym stresem związanym z badaniem. Echokardiografia może powodować nieregularne bicie serca, a w skrajnych przypadkach zawał serca - jednak warunki badania są kontrolowane, więc istnieje minimalne ryzyko. Niektóre osoby reagują także silniej na środek kontrastowy w echo kontrastowym serca. W następstwie może pojawiać się reakcja alergiczna w postaci swędzenia.

Źródła:

Kasprzak D. J., i in. Echokardiografia w praktyce klinicznej – Standardy Sekcji Echokardiografii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego 2007. Kardiol Polska. 2007, 1142-1162.

Machaj I., i in.. Nieinwazyjne badania obrazujące w kardiologii. Medycyna Ogólna Nauk o Zdrowiu. 21(4). 2015, 362-368.

Piórkowski A., Kempny A. CT2TEE - a novel, internet-based simulator of transoesophageal echocardiography in congenital heart disease. Kardiol Pol. 2010, 374-379.

Piórkowski A., Kempny A. The transesophageal echocardiography simulator based on computed tomography images. IEEE Transactions on Biomedical Engineering. Vol 60(2). 2013, 292-299.

Podstawy echokardiografii, Collegium Medicum. 2014, http://kardiologia.biziel.pl/4f3.pdf [dostęp online dnia 10. 06. 2020].

Przymuszała-Staszak D., Guzik P. Podstawowe wskazania i techniki echokardiograficzne. Anestezjologia i Ratownictwo. 5. 2011, 462-467.

Umów wizytę teraz - do kardiologa przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Beata Róg - spec. kardiolog, chorób wewnętrznych

Wybierz specjalistę

 

Wskazania do wykonania elektrokardiografii

Badanie EKG lekarz może zlecić w wielu różnych przypadkach, zarówno w przypadku przebytych lub przewlekłych chorób, jak i przy występowaniu niepokojących objawów.
W pierwszej kolejności badanie EKG zaleca się osobom, u których zdiagnozowano choroby układu sercowo-naczyniowego, jak m.in. miażdżyca, arytmia, zaburzenia przewodnictwa serca, zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia, choroba niedokrwienna serca czy nabyte/wrodzone wady serca. W przypadku pomiaru EKG u pacjenta ze zdiagnozowaną chorobą układu sercowo-naczyniowego, ma on charakter kontrolny w celu oceny postępowania schorzenia, zmian w związku z przypadłością, a także skuteczności procesu leczenia. Elektrokardiografia pozwala także na przedwczesne wykrycie zawału serca na podstawie niepokojących przesłanek w postaci m.in. uczucia pieczenia lub bólu w klatce piersiowej, duszności, silnego osłabienia, uczucia lęku czy bladości wraz z nadmierną potliwością. Badanie zaleca się również
w przypadku osób znajdujących się w grupie wzmożonego ryzyka, czyli tych, u których
w rodzinie występowały choroby serca lub powiązane schorzenia. EKG wykonuje się także
u osób z podejrzeniem występowania chorób układu sercowo-naczyniowego, wykonujących zawody cechujące się wzmożoną aktywnością fizyczną, przyjmujących leki na schorzenia układu krążenia oraz przed wykonaniem prób wysiłkowych.

Przeciwwskazania oraz przygotowanie do badania

Elektrokardiografia jest badaniem w pełni bezpiecznym, nieingerujących bezpośrednio
w żaden sposób w organizm pacjenta, więc może być przeprowadzane u każdej osoby bez zastrzeżeń. Nie wymaga przy tym szczególnego przygotowania, ale zaleca się w związku
z badaniem:

• niespożywanie zimnych napoi oraz kawy przed wykonaniem badania;
• unikania obfitych posiłków ze względu na ryzyko podniesienia ciśnienia w jamie brzusznej w efekcie przepełnionego żołądka;
• niepalenie papierosów przynajmniej na godzinę przed rozpoczęciem testu;
• na dobę przed wykonaniem badania niespożywanie alkoholu oraz zaprzestanie intensywnego wysiłku fizycznego;
• odpoczynek i odprężenie na chwilę przed rozpoczęciem badania;
• zgolenie gęstego owłosienia na klatce piersiowej przed przyjściem na badanie w celu uniknięcia zaburzeń w przewodnictwie fal lub problemów z umieszczeniem elektrod;
• konieczne jest poinformowanie lekarza przeprowadzającego zabieg przed jego rozpoczęciem o przyjmowanych lekach, szczególnie wpływających na pracę serca (np. zaburzających rytm bicia serca);
• nieprowadzenie rozmów w trakcie badania;
• niezmienianie pozycji i nie poruszanie się w czasie trwania pomiaru;

Zalecenia mają na celu wyeliminowanie czynników, mogących wpłynąć negatywnie oraz zaburzyć pomiary elektrokardiografii, przez co wyniki będą mniej dokładne. Z tego powodu należy unikać przed zabiegiem wszelkich czynników, które mogą podnosić ciśnienie krwi lub w jakikolwiek sposób zaburzać pracę serca.

Jak przebiega badanie EKG?

Elektrokardiografia jest badaniem krótkim, trwającym zaledwie kilka minut wraz
z podłączeniem elektrod do ciała pacjenta. Badany musi rozebrać się od pasa w górę w celu odsłonięcia klatki piersiowej oraz wyeksponować nadgarstki i kostki. Wszelkie elementy metalowe (np. biżuteria, zegarek, okulary, itp.) muszą zostać zdjęte przed badaniem. Następnie pacjent przyjmuje pozycję leżącą na plecach z rękami wyciągniętymi wzdłuż sylwetki. Elektrody umieszczane są w liczbie sześciu na klatce piersiowej, mają formę przyssawek.
Z kolei cztery elektrody w postaci metalowych klipsów przypina się do nadgarstków i kostek. Miejsca przypięcia czujników przeciera się roztworem alkoholowym przed zamontowaniem poszczególnych końcówek. Ma to poprawić przewodnictwo elektryczne. Ważne jest odpowiednie umiejscowienie elektrod, z których każda ma przypisany odpowiedni punkt na ciele. Czerwony klips łączy się z prawym nadgarstkiem, żółty z lewym, czarny (uziemienie)
z prawą kostką i zielony z lewą. Prąd o niskim natężeniu zostaje puszczony przez elektrody, przepływa przez ciało pacjenta i wraca jako zapis na wykresie. Wyniki EKG są zapisywane i poddawane analizie i interpretacji. Kardiolog następnie ustala dalszą ścieżkę postępowania
w zależności od wyników końcowych.

Jak wygląda wynik elektrokardiogramu i jego interpretacja?

Wynik badania EKG zapisywany jest na papierze milimetrowym, dzięki czemu możliwe jest policzenie częstotliwości rytmu serca oraz czasu trwania poszczególnych cykli. Obecnie dostępne są także elektroniczne formy zapisu elektrokadiogramu i jego analiza w specjalistycznych programach medycznych. Krzywa EKG jest zbudowana z wielu powtarzających się części. Jedna poszczególna cząstka jest równowarta jednemu cyklowi bicia serca od momentu wpompowania krwi do przedsionków, poprzez skurcz ich oraz komór serca, aż do chwili wypompowania krwi z narządu. Interpretacja elektrokardiogramu jest trudna i wymaga dużego doświadczenia, by wynik został prawidłowo odczytany.

Wykres EKG składa się z wielu elementów w obrębie cyklu bicia serca, jak:

• Linia izoelektryczna

Stanowi podstawę odniesienia dla zmian wykresu w postaci odchyleń. Jest to pozioma linia, która wyświetla się w momencie braku jakiejkolwiek aktywności. Wyznaczana jest najczęściej dla odcinka znaczników PQ.

• Załamki - wychylenia od linii izoelektrycznej (dodatni przy wychyleniach w górę; ujemny przy wychyleniach w dół):
• załamek P – stanowi wyraz depolaryzacji mięśnia przedsionków (dodatni we wszystkich 11 odprowadzeniach, poza aVR (ujemny));
• zespół QRS – odpowiada depolaryzacji mięśnia komór (w tym czasie następuje również repolaryzacja przedsionków, którą przysłania zespół QRS);
• załamek U (nie dla każdego wykresu) – odpowiada późnej repolaryzacji mięśni brodawkowatych;
• załamek T – odpowiada repolaryzacji komór;
• Odcinki - czas trwania linii izoelektrycznej pomiędzy poszczególnymi załamkami:
• odcinek PQ – wyraża czas przewodzenia depolaryzacji przez węzeł przedsionkowo-komorowy (AV);
• odcinek ST – określa okres początkowej repolaryzacji mięśnia komór;
• Odstępy:
• odstęp PQ – wyraża czas przewodzenia depolaryzacji przez cały układ bodźco-przewodzący serca, czyli od węzła zatokowo-przedsionkowego do włókien Purkinjego oraz wynikającą z tego depolaryzację przedsionków;
• odstęp ST – wyraża czas wolnej oraz szybkiej repolaryzacji mięśnia komór (druga i trzecia faza repolaryzacji);
• odstęp QT – wyraża czas potencjału czynnościowego mięśnia komór (depolaryzacja wraz repolaryzacją);

Badanie EKG można wykonać w każdym wieku i jest ono podstawową metodą diagnostyczną stosowaną do oceny pracy serca.

Źródła:

• A (not so) brief history of electrocardiography, www.ecglibrary.com [dostęp online dnia 2020-06-07].
• Baranowski R., Wojciechowski D. (red.). Atlas EKG. Gdańsk 2012. VIA MEDICA.
• ECG library, www.ecglibrary.com [dostęp online dnia 2020-02-07].
• ECGSIM, www.ecgsim.org [dostęp online dnia 2020-02-07]. Program symulacyjny demonstrujący zależność pomiędzy elektryczną aktywnością serca a wykresem EKG.
• EKG Academy. Learn, Practice, Reference, Clinical Skills Education, 2016 [dostęp 2020-06-07].
• Hampton R. J., Ścibiorski C. EKG w praktyce. Warszawa 1999. Wydawnictwa Lekarskie PZWL.
• Houghton R. A., Gray D. EKG – jasno i zrozumiale. Bielsko-Biała 1998. α-medica press, s. 17-27, 102-112.
• Konturek S. Fizjologia człowieka. Układ krążenia. Kraków 2001. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 51-54.
• Ocena morfologiczna elektrokardiogramu. [W:] Barbara Dąbrowska, Andrzej Dąbrowski: Podręcznik elektrokardiografii. Warszawa 2005. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 54-55.
• Sekcja Elektrokardiologii Nieinwazyjnej i Telemedycy PTK, senit.pl [dostęp online dnia 2020-06-07].
• Składowe prawidłowego elektrokardiogramu. [W:] Tomasz Tomasik, Adam Windak, Anna Skalska, Jolanta Kulczycka-Życzkowska: Elektrokardiografia dla lekarza praktyka. Kraków 1996. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne "Vesalius", s. 21-35.
• Szczeklik A. (red.). Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków 2005. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, s. 89-92.

Umów wizytę teraz - do kardiologa przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Beata Róg - spec. kardiolog, chorób wewnętrznych

Wybierz specjalistę

 

Objawy

Serce kształtuje się u człowieka pomiędzy 3 a 8 miesiącem życia płodu. W tym okresie kobieta ciężarna powinna być pod ścisłą opieką lekarską i wszelkie niepokojące ją objawy, dotyczące nie tylko stanu własnego zdrowia, ale i płodu, zgłaszać natychmiast lekarzowi prowadzącemu.

Zdarza się, że wady wrodzone serca nie dają żadnych niepokojących objawów i są wykrywane dopiero w późniejszym wieku, często przypadkowo, niekoniecznie od razu przez kardiologa.
Objawy, które powinny niepokoić u noworodków i małych dzieci:

- sinica – charakteryzuje się niebiesko – sinym zabarwieniem skóry i błon śluzowych,

- szmery w sercu,

- deformacja klatki piersiowej - tzw. garb sercowy, czyli odbiegające od normy uwypuklenie klatki piersiowej,

- zaburzenia oddychania połączone z nienaturalnym odgłosem; świstem,

- zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów, trudności w przełykaniu, mogące też objawiać się w okresie późniejszym, wraz z rozpoczęciem przyjmowania przez dziecko pokarmów stałych,

- niewydolność krążenia,

- omdlenia, utrata przytomności.

Przyczyny występowania

U zdecydowanej większości wrodzonych wad serca u dzieci przyczyna nie zostaje jednoznacznie ustalona. Tylko u około 10 % stwierdza się obciążenie genetyczne. Lekarz kardiolog stwierdza je zwykle u dzieci z zespołem Downa, Pataua, Edwardsa, Turnera i w przypadku innych ciężkich chorób powiązanych z innymi zespołami wrodzonymi. Nie bez znaczenia, przy stwierdzeniu podłoża występowania wad wrodzonych serca u dzieci, ważny jest przebieg ciąży u matki oraz jej styl życia. Noworodek może być obciążony tymi wadami na skutek przechodzenia przez matkę podczas ciąży niektórych chorób wirusowych, np. różyczki, zwłaszcza przy ostrym przebiegu infekcji. Także przyjmowanie przez matkę niektórych leków, zwłaszcza przez dłuższy czas, może mieć negatywny wpływ na zdrowie noworodka, w tym na jego serce. Zalicza się do nich przede wszystkim leki przeciwnowotworowe, przeciwtarczycowe, przeciwbólowe, hormony, chemioterapeutyki (tetracykliny, aminoglikozydy, sulfonamidy), leki działające na centralny układ nerwowy, narkotyki.
Wrodzone wady serca u dzieci mogą też powstać na skutek nadużywania przez matki podczas ciąży alkoholu, oraz u dzieci matek palących papierosy. Dzieje się tak niekiedy niekoniecznie dlatego, że matka zaniedbuje swój stan i świadomie naraża dziecko na choroby, ale zdarza się, że przez jakiś czas nie wie, że jest w ciąży. Czynnikiem obciążającym dziecko wrodzoną wadą serca może być też np. nieleczona u matki w czasie ciąży cukrzyca, padaczka, choroby autoimmunologiczne oraz schorzenia kardiologiczne. Lekarz kardiolog przy podejrzeniu wrodzonej wady serca u noworodka, pyta więc często w pierwszej kolejności o dokładny przebieg ciąży u matki.

Diagnostyka

Lekarz prowadzący ciążę kobiety może usłyszeć bicie serca już u 6-tygodniowego płodu. W 8-10 tygodniu ciąży powinien być uwidoczniony cztero-jamowy obraz serca. Zwykle pomiędzy 11 – 14 tygodniem ciąży wykonuje się pierwsze USG płodu. Jest to jednocześnie pierwsze podstawowe badanie, mogące stwierdzić lub wykluczyć wadę serca, choć w tym okresie nie zawsze z pełnym przekonaniem. Kolejne szczegóły wyodrębniają się w 20 – 24 tygodniu ciąży i wówczas badanie można powtórzyć.
Drugim podstawowym badaniem jest KTG – czyli kardiotokografia. Jest to nieinwazyjne, bezbolesne i bezpieczne badanie monitorujące czynności serca płodu i skurcze mięśnia macicy. Trwa zwykle ok. 30 minut, wykonuje się go u matki w pozycji leżącej na plecach. Zleca się go zwykle rutynowo w 25 tygodniu ciąży, a potem co parę dni, aż do rozwiązania, zwłaszcza jeśli ciąża jest przenoszona, „po terminie”. KTG pozwala na wczesne wykrycie sytuacji zagrażającej życiu płodu. Jeśli lekarz prowadzący stwierdzi na jakimkolwiek etapie ciąży niepokojące go u matki objawy, mogące świadczyć o wadzie serca u płodu, natychmiast kieruje ją do kardiologa prenatalnego. Badanie echokardiograficzne, tzw. Echo serca, pozwoli kardiologowi prenatalnemu zdiagnozować rodzaj wrodzonej wady serca oraz wydolność układu krążenia. Badanie trwa zwykle około godziny i lekarz na jego podstawie decyduje o dalszym postępowaniu; wyłącznie dalszej obserwacji, natychmiastowej operacji czy innej formie leczenia.
Jeśli lekarz kardiolog prenatalny podejrzewa u płodu wrodzoną, genetyczną wadę serca, kieruje zwykle matkę na badanie w celu określenia kariotypu, czyli dokładnego rozpoznania całego zespołu odchyleń od normy. Niektóre z nich, takie jak zespół Pataua czy Edwardsa bardzo źle rokują, dziecko zwykle umiera w pierwszym miesiącu życia. Tego typu badania prenatalne wykonuje się wyłącznie na wyraźne zlecenie lekarza kardiologa prenatalnego, są one bowiem inwazyjne i grożą komplikacjami nie tylko samej ciąży, zagrażają także matce. Nawet najbardziej dokładne badania prenatalne nie gwarantują jednak 100 - procentowej pewności co do diagnozy niektórych wrodzonych wad serca, dotyczy to na przykład tzw. przewodu tętniczego Botalla czy ubytku przegrody między-przedsionkowej. Dlatego bardzo ważna jest obserwacja noworodka, nie należy lekceważyć żadnych z objawów wrodzonych wad serca, nawet jeśli dotychczasowa diagnostyka nie wykazała odchyleń od normy.

Niektóre wrodzone wady serca, jak na przykład niewłaściwą budowę zastawek czy odbiegające od normy połączenie jam serca, rozpoznaje się zwykle u noworodków w krótkim czasie po urodzeniu. Zdarza się także, że pediatra dziecięcy zdiagnozuje je w późniejszym okresie, podczas rutynowych wizyt kontrolnych noworodków lub w trakcie późniejszych badań, kontrolujących prawidłowy rozwój dziecka, tzw. „bilansów”. Wówczas skieruje matkę z dzieckiem na dalszą diagnostykę i leczenie do kardiologa dziecięcego.

Najczęściej występujące wrodzone wady serca :

- ubytek przegrody między-komorowej (VSD),

- ubytek przegrody między-przedsionkowej (ASD),

- przetrwały przewód tętniczy (PDA),

- wady zastawki tętnicy płucnej (PS),

- zwężenie zastawki aorty (AS),

- tetralogia Fallota (ToF) – zwężenie tętnicy płucnej wraz z ubytkiem w przegrodzie międzykomorowej, przerost prawej komory oraz przemieszczenie się aorty znad ubytku przegrody międzykomorowej.

Inne wrodzone wady serca są rzadziej spotykane, różnie też klasyfikowane przez lekarza kardiologa, zwykle ze względu na obraz objawów.

Leczenie

Wrodzone wady serca lekarz kardiolog dziecięcy leczy przede wszystkim za pomocą metod chirurgicznych. Niezbędne zabiegi przeprowadza się najczęściej w pierwszym miesiącu życia dziecka. Operacyjna korekcja wady serca przywraca jego prawidłowe funkcjonowanie i odpowiedni przepływ krwi. W przypadku wad zastawkowych wykonuje się komisurotomię, polegającą na nacięciu zrośniętych płatków zastawki tętnicy płucnej. Niekiedy wszczepia się też zastawki; pochodzenia zwierzęcego lub sztuczne.
W leczeniu chirurgicznym wrodzonych wad serca liczy się czas, ważne jest aby zabieg odbył się przed rozwojem wtórnego nadciśnienia płucnego. Niektóre wady serca leczy się u płodu nawet wewnątrzmacicznie, a więc jeszcze podczas ciąży. Inne najczęściej w pierwszych dniach po porodzie. Codziennie rodzi się w Polsce około 10 dzieci z wadą serca, 1/3 wymaga leczenia operacyjnego. Krakowscy lekarze kardiolodzy i kardiochirurdzy należą do najlepszych w Europie, a kilku z nich pracuje w naszej placówce. Główne ośrodki specjalizujące się w leczeniu wad wrodzonych u dzieci to Centrum Matki Polki w Łodzi oraz Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie – Prokocimiu. Radykalną i ostateczną możliwością ratowania życia dziecka ze skrajną, zagrażającą życiu, niewydolnością krążenia jest także przeszczep serca. Rozważa się go wyłącznie w przypadku nieodwracalnych uszkodzeń mięśnia sercowego. Zasadniczym kryterium kwalifikacji do przeszczepu serca jest prognozowany czas przeżycia bez zabiegu; krótszy niż 12 miesięcy. W Polsce transplantacja kardiologiczna u dzieci niemal nie istnieje. Powodem jest ogromny problem ze znalezieniem dawców dziecięcych. Na całym świecie tego typu zabiegów przeprowadza się jedynie około 390 rocznie.
Warto też wspomnieć o wrodzonych wadach serca, które mogą nie zostać wykryte w pierwszej fazie badań prenatalnych czy rozwojowych. W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów lub podejrzeń co do takiej choroby, należy bezzwłocznie udać się z dzieckiem do lekarza kardiologa, już podstawowe badanie, jakim jest Echo serca, powinno rozwiać wątpliwości.

Rehabilitacja

Rehabilitację po leczeniu operacyjnym zleca zwykle lekarz kardiolog dziecięcy i jest ona bardzo ważna. Pierwszy etap odbywa się jeszcze na oddziale szpitalnym, jest prowadzony przez personel medyczny. Po wyjściu ze szpitala dalsza rehabilitacja odbywa się najczęściej w warunkach ambulatoryjnych, należy przychodzić z dzieckiem w określonym trybie czasowym. Potem następuje rehabilitacja domowa, przeprowadzana już samodzielnie z dzieckiem, ale oczywiście według ścisłych zaleczeń kardiologa i terapeuty.
W pierwszych dniach po zabiegu ważna jest ochrona klatki piersiowej przed uszkodzeniami mechanicznymi. Należy też bezwzględnie pamiętać o utrzymaniu odpowiedniej higieny w obrębie blizny. Jeśli nie ma powikłań, rana goi się po 6- 10 dniach. W szpitalu powinny zostać zdjęte szwy. O dalszym postępowaniu, kontroli itd. rodzice zostają poinformowani przez kardiologa dziecięcego. Całkowite zrośnięcie mostka następuje po 6, a czasem nawet dopiero po 12 miesiącach. W pierwszych tygodniach po operacji, a nawet niekiedy podczas dalszych 3 miesięcy, należy uważać aby dziecko nie uległo żadnym obrażeniom, zaleca się też aby unikało ono wysiłku fizycznego. Po tym okresie dziecko powinno zacząć wykonywać proste, lekkie ćwiczenia rozciągające klatkę piersiową. U małych dzieci oczywiście są one możliwe wyłącznie przy pomocy osoby dorosłej, rodzica. Ważne są też ćwiczenia oddechowe, wprowadzane stopniowo, początkowo pod okiem specjalisty, a potem w domu. Mogą być one elementem zabawy; doskonałym ćwiczeniem oddechowymi jest np. puszczanie baniek, dmuchanie przez słomkę, turlanie strumieniem powietrza papierowych kulek, robienie „burzy w szklance wody” itp. U całkiem małych dzieci jest to trudne i należy konsultować się ze specjalistą, najlepiej kardiologiem dziecięcym, nie zaleca się wprowadzać żadnych ćwiczeń samodzielnie. Małych dzieci nie można nigdy zostawiać podczas ćwiczeń bez kontroli osoby dorosłej.
Warto też skorzystać ze specjalnych turnusów rehabilitacyjnych. Należy spytać o nie lekarza kardiologa, na miejsce powinno się zabrać ze sobą całą dokumentację medyczną, rehabilitacja jest bowiem dobierana indywidualnie do pacjenta. Niekiedy z rehabilitacji sanatoryjnej można korzystać wielokrotnie, w zależności od schorzenia i skierowania specjalisty.
Lekarz kardiolog z pewnością poinformuje też o innych zaleceniach związanych z codziennym życiem, m.in. diecie. U noworodków zawsze najlepszym pokarmem jest mleko matki, pod warunkiem, że jest ona zdrowa, zdrowo się odżywia, nie pali papierosów i nie stosuje żadnych używek.
Przy starszych pacjentach, u których dopiero po latach wykryto wadę wrodzoną serca, będzie to wyglądało tak, jak przy każdej innej chorobie serca – zaleca się zdrowe, lekkostrawne odżywianie, oparte na diecie warzywno – owocowej, tłuszczach roślinnych, owocach morza i ew. chudym mięsie. Warto jednak zawsze zasięgnąć rady nie tylko kardiologa, ale i dietetyka. Zaleca on przeważnie jedzenie niewielkich porcji, dobrze zbilansowanego jedzenia, 5 razy dziennie, zawsze pozostając w lekkim niedosycie. Najmniej i najbardziej lekkostrawnie powinno się jeść wieczorem.
U pacjentów ważne jest zachowanie właściwej wagi, otyłość jest niezdrowa zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Ruch, zwłaszcza na świeżym powietrzu, powinien być stałym elementem dnia każdego człowieka. U małych dzieci ważne jest wyrobienia zdrowych nawyków, które będą owocować w dorosłym życiu. Celem każdej rehabilitacji jest przywrócenie pacjenta do normalnego funkcjonowania lub przynajmniej do możliwie najlepszego, w danej sytuacji, stanu.

Konsekwencje braku leczenia

Zdarza się, że niewielkie ubytki przegrody międzykomorowej lub przegrody międzyprzedsionkowej nie dają żadnych objawów i zamykają się same, zwykle w przeciągu kilku miesięcy od urodzenia się dziecka. Objawami większych zmian są szmery serca, w takim przypadku nieleczone ubytki mogą być powodem nawracających infekcji układu oddechowego. Duże, nieleczone ubytki, powodują zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność krążenia. Nieleczone wrodzone wady serca są najczęstszą przyczyną zgonów u noworodków i małych dzieci. To oznacza, że każde niepokojące objawy, począwszy od życia dziecka w fazie płodu, a także wszelkie obciążenia genetyczne, należy bezwzględnie jak najszybciej zgłaszać lekarzowi prowadzącemu, a w dalszej kolejności lekarzowi kardiologowi prenatalnemu i kardiologowi dziecięcemu.

Bibliografia:

• „Położnictwo i ginekologia”- pod red. Tadeusza Pisarskiego PZWL, W-wa 2002
• „Zespół wrodzonych wad rozwojowych u niemowląt matek zażywających w ciąży leki przeciwbólowe” - Anna Piórecka – Makuła, Maria Wróblewska – Kałużewska, Nowa Pediatria 2002
• „Wybrane aspekty transplantacji serca u dzieci” - Lidia Hyla- Klekot, Beata Chodór,
• Grażyna Kucharska, Jan Głowacki, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 5/2007

FAQ: