Zespół Edwardsa to zespół wad wrodzonych wynikających z aberracji chromosomowej. U noworodków dochodzi do przyłączenia dodatkowego chromosomu 18, w wyniku czego pojawia się trisomia. Częstość występowania zespołu Edwardsa to 1 na 8000 żywych urodzeń. Szansa na wystąpienie zaburzenia wzrasta wraz z wiekiem matki, jednak nie stanowi to reguły. Choć zmiana liczby i struktury chromosomów jest spontaniczna, do czynników mutagennych zalicza się między innymi benzopiren, będący składnikiem dymu tytoniowego. Wpływ na pojawienie się choroby może mieć także wiek ojca. Schorzenie czterokrotnie częściej dotyka dziewczynek niż chłopców.

Ciąże, w przebiegu których wykryto zespół Edwardsa, najczęściej kończą się samoistnym poronieniem. Spośród żywych urodzeń 30% dzieci umiera w pierwszym miesiącu życia, zaledwie 10% przeżywa rok. Ryzyko ponownego wystąpienia schorzenia przy następnej ciąży nie jest większe, niż ogólne ryzyko w danej grupie wiekowej matki. Wpływ na nie może mieć mozaicyzm w komórkach płciowych rodziców, co oznacza, że dodatkowe chromosomy odpowiedzialne za występowanie choroby znajdują się w części komórek. Powoduje to wzrost prawdopodobieństwa pojawienia się zaburzenia.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Objawy

Kliniczne objawy zespołu Edwardsa to niska masa urodzeniowa noworodków, osłabienie aktywności życiowej i ruchowej, cichy płacz, osłabiony odruch ssania oraz brak reakcji na bodźce słuchowe. Zauważa się charakterystyczny kształt głowy z małą bródką i wypukłą potylicą, nisko osadzone i zniekształcone małżowiny uszne, zaciśnięte dłonie w pięści z zachodzącymi na siebie palcami piątym i wskazującym oraz stopy o łukowato wygiętych podeszwach. Występują również wady serca, w tym ubytek przegrody międzykomorowej i przetrwały przewód tętniczy. Mogą pojawić się zaburzenia rozwoju i funkcji nerek (nerka podkowiasta, wodonercze, pęcherz moczowy olbrzymi), oraz wady przewodu pokarmowego, układu kostno-stawowego i innych narządów wewnętrznych. Ponadto u chłopców często występuje wnętrostwo (niewłaściwe umieszczenie jąder) i spodziectwo (wrodzona wada cewki moczowej). U dziewczynek pojawia się niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych. Dzieci z zespołem Edwardsa mają trudności w oddychaniu, cierpią na napady drgawek oraz ciężkie zaburzenia psychoruchowe.

Rozpoznanie zespołu Edwardsa

Wstępne rozpoznanie choroby odbywa się na podstawie badań biochemicznych. Pierwszy krok stanowi oznaczenie poziomu hCG, czyli ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej. Badaniu poddaje się także poziom stężenia PAPP-A (ciążowego białka osoczowego - pregnancy associated plasma protein A). Jeśli wyniki są znacząco poniżej normy, można założyć możliwość wystąpienia zespołu Edwardsa. Ostateczne potwierdzenie uzyskuje się po wykonaniu badań cytogenetycznych. Wykonywana jest amniopunkcja (pobranie płynu owodniowego) lub biopsja kosmówki. Wskazania stanowią: wiek matki (powyżej 35. roku życia), stwierdzenie nieprawidłowości podczas badania USG, poszerzenie przezierności karkowej, wcześniejsze poronienia lub urodzenie dziecka martwego bądź z aberracjami chromosomowymi, wady rozwojowe w poprzednich ciążach, nosicielstwo translokacji lub wspomniany wcześniej mozaicyzm.

Postępowanie

Jeżeli wyniki badań potwierdzą występowanie zespołu Edwardsa, rodzice wraz z lekarzem specjalistą powinni przedyskutować i rozważyć możliwości prowadzenia ciąży lub jej rozwiązania. Decyzja o urodzeniu dziecka musi wiązać się z wyborem odpowiedniego ośrodka, którego personel zapewnia prawidłową opiekę noworodkom z zespołem wad wrodzonych. Ponieważ nie istnieją metody leczenia pozwalające na znaczące wydłużenie życia chorych dzieci, zazwyczaj obejmowane są one opieką paliatywną, która poprawia jakość i komfort ich funkcjonowania. Jednocześnie rodzicom proponuje się wsparcie psychologiczne, które pomoże w podejmowaniu niełatwych decyzji i uporaniu się z trudną sytuacją.

Źródła:

• Dobrzańska A., Ryżko J., Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego), Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
• Chuchracki M., Janiak J., Ziółkowska K., Sędziak A., Opala T., Zespół Edwardsa – najczęstsze wskazania do wykonania amniopunkcji genetycznych. Analiza na przestrzeni ostatnich 5 lat, Przegląd Lekarski 2012, t. 69, nr 10.
• Szmyd K., Śmigiel R., Królak-Olejnik B., Propozycje postępowania z noworodkiem po urodzeniu w przypadku rozpoznania wady letalnej w okresie prenatalnym, Pediatria polska 2014, tom 89, nr 6.

Czym jest zespół kociego krzyku?

Zespół kociego krzyku, zwany także zespołem monosomii 5p lub delecji 5p, jest zespołem wad wrodzonych wynikających z aberracji chromosomowej. W jej wyniku dochodzi do częściowej delecji ramienia krótkiego jednego chromosomu z piątej pary. Charakterystyczna nazwa tej grupy zaburzeń pochodzi od specyficznego płaczu dzieci dotkniętych chorobą, przypomina on bowiem miauczenie kota. Częstość występowania zaburzenia określa się na poziomie od 1 na 20 000 do 1 na 50 000 żywych urodzeń. Ponadto wykazano, że zespół kociego krzyku częściej dotyka kobiet niż mężczyzn.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Objawy

Symptomy schorzenia ujawniają się w wieku niemowlęcym. Zauważa się niską masę urodzeniową ciała, obniżone napięcie mięśniowe, nieprawidłową budowę krtani (przybiera kształt romboidalny, jest mała i wąska) oraz nagłośni. Właśnie te anomalie powodują specyficzny, monotonny płacz z wysoką tonacją dźwięków, od którego pochodzi nazwa choroby. Może on zanikać w ciągu kilku do kilkunastu miesięcy po urodzeniu, lecz nie stanowi to reguły. Dzieci dotknięte chorobą rozwijają się wolniej niż rówieśnicy.

Objawy obejmują różne zmiany morfologiczne, kliniczne i behawioralne. Wśród nich można wyróżnić cechy dysmorficzne twarzy takie jak małogłowie, niedorozwój żuchwy, zmarszczka nakątna, hiperteloryzm oczny (szerokie rozstawienie gałek ocznych), nisko osadzone i zniekształcone małżowiny uszne oraz obecność wyrośli przedusznych. Twarz jest okrągła i asymetryczna, widać wyraźne guzy czołowe, płaską i szeroką nasadę nosa oraz jego krótki grzbiet. Wyróżnia się także krótką rynienkę podnosową i małą, cofniętą bródkę. Cechy te mogą ulegać zmianie wraz z wiekiem.

U dzieci dotkniętych zespołem kociego krzyku często zachodzą zmiany w układzie kostno-stawowym, do których można zaliczyć nadmierną ruchomość stawów, koślawość kończyn, krótkie palce, palcozrosty, płaskostopie, skoliozę. Ponadto pojawia się bruzda poprzeczna dłoni oraz pojedyncza bruzda zgięciowa w okolicy małego palca. Najczęściej występuje opóźnienie wzrostu i niskorosłość. Dzieci często mają jasną karnację, a na ich skórze mogą występować naczyniaki.

Zaburzenia rozwoju narządów wewnętrznych są rzadsze, lecz możliwe. Pojawiają się wady serca, takie jak ubytek przegrody międzykomorowej i międzyprzedsionkowej, przetrwały przewód tętniczy, tetralogia Fallota. Mogą wystąpić przepukliny: pępkowa, kresy białej lub pachwinowa. Dzieci z zespołem kociego krzyku cierpią na częste, nawracające infekcje dróg oddechowych. Wyróżnia się także nieprawidłowości w budowie układu moczowo-płciowego. U chłopców może mieć miejsce spodziectwo, wnętrostwo, małe prącie lub wodniaki jądra. U dziewczynek spotyka się niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych oraz dwurożną macicę.

Czasami pojawiają się objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli niedowłady lub porażenia. Występuje także epilepsja i zaburzenia koordynacji ruchowej. Małe dzieci mogą cierpieć na nawracające zapalenie ucha środkowego, dotyka ich także zez, zaćma lub sporadycznie zanik nerwu wzrokowego.

Zespół monosomii 5p objawia się także występowaniem zaburzeń mowy, uwagi i motoryki oraz niepełnosprawnością intelektualną różnego stopnia. Dzieci często cierpią na nadpobudliwość psychoruchową, mogą także przejawiać problemy psychologiczne. Istotnym jest więc objęcie pacjentów specjalistyczną terapią dostosowaną do ich potrzeb i możliwości.

Przyczyny występowania

Aberracja chromosomowa będąca przyczyną występowania zespołu kociego krzyku powstaje de novo. Oznacza to, że jest wynikiem przypadkowej nieprawidłowości materiału genetycznego, przy jednoczesnym prawidłowym kariotypie rodziców. W około 10-20% przypadków choroba wynika z translokacji chromosomowej lub mozaicyzmu dziedziczonego od ojca lub matki. Objawy zespołu monosomii 5p są spowodowane brakiem obecności istotnych genów, które u osób zdrowych znajdują się w obszarze ramienia 5. chromosomu.

Rozpoznanie

Rozpoznanie kliniczne opiera się na ocenie całościowego obrazu cech somatycznych i psychicznych. Należy wziąć pod uwagę, że poszczególne cechy mogą mieć różne nasilenie. Diagnozę kliniczną należy zweryfikować przy zastosowaniu badań cytogenetycznych. Analizie poddaje się kariotypy dziecka oraz rodziców. Jeśli pojawią się niejasności, można zastosować bardziej czułe metody diagnostyki: cytogenetyki molekularnej lub biologii molekularnej określające utratę regionu lub regionów krytycznych.

Postępowanie

Bardzo ważnym jest, aby dzieci cierpiące na zespół kociego krzyku zostały jak najwcześniej poddane rehabilitacji ruchowej. Badania pokazują, że przynosi ona rezultaty w zakresie usprawniania rozwoju oraz prawidłowej komunikacji dziecka. Wcześnie postawiona diagnoza pozwala na zrozumienie i określenie potrzeb rozwojowych pacjenta. Będąc pod opieką zespołu specjalistów, dziecko może rozwijać się zarówno w sferze fizycznej, jak również psychicznej, społecznej i poznawczej. Rehabilitacja ruchowa jest szczególnie istotna, nie należy jednak zapominać o konieczności wsparcia logopedycznego, pedagogicznego i psychologicznego. Całościowe podejście terapeutyczne uwzględniające wiele aspektów pozwoli dziecku na rozwój intelektualny, fizyczny, emocjonalny oraz społeczny.

Źródła:

• Buchnat M., Pawelczak K., Nieznane? Poznane. Zaburzenia rozwojowe u dzieci z rzadkimi zespołami genetycznymi i wadami wrodzonymi, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013.
• Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H., Pediatria – tom 1, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2013.
• Posmyk R., Midro Alina T., Poradnictwo genetyczne w zespole monosomii 5p („krzyku kociego”) Część I. Diagnoza fenotypu. Fenotyp morfologiczny i fenotyp zachowania (behawioralny), Przegląd Pediatryczny 2003, tom 33, nr 4.

Zespół Pataua jest trzecim, co do częstości występowania, zespołem wad wrodzonych. Wywołuje go trisomia chromosomu autosomalnego, czyli kodującego geny niezwiązane z płcią. W przypadku zespołu Pataua dodatkowy, trzeci chromosom dołączony jest do chromosomu 13. Istnieje korelacja pomiędzy wiekiem matki a prawdopodobieństwem wystąpienia aberracji. Szansa na mutację wzrasta wraz z opóźnianiem momentu zajścia w ciążę.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Badania prenatalne

Kobietom powyżej 35. roku życia sugeruje się wykonanie badań prenatalnych. Są one istotne zwłaszcza, gdy pacjentka urodziła wcześniej dziecko z aberracją genetyczną lub jakąkolwiek wadą wrodzoną. Dodatkowe wskazanie może stanowić niepokojący wynik badania USG, nieprawidłowe rezultaty markerów biochemicznych lub nosicielstwo translokacji chromosomowej przez któregokolwiek z rodziców. Badania prenatalne wykonuje się w pierwszym i drugim trymestrze ciąży. Do najczęstszych należą amniocenteza (nakłucie jamy owodni), kordocenteza (punkcja pępowiny), fetoskopia (biopsja tkanek płodu) oraz biopsja trofoblastu. W przypadku wyników wskazujących na wady wrodzone, pacjentka wraz z lekarzem powinna przedyskutować możliwości prowadzenia ciąży lub jej rozwiązania.

Rozpoznanie po urodzeniu

Kliniczne rozpoznanie zespołu Pataua jest możliwe zaraz po urodzeniu dziecka i odbywa się na podstawie anomalii w budowie ciała. Cechą charakterystyczną jest także niska masa urodzeniowa oraz obniżone napięcie mięśniowe. U noworodków występują najczęściej rozszczep wargi i/lub podniebienia, dodatkowe palce u rąk i stóp, nieprawidłowo wykształcone i/lub osadzone małżowiny uszne. Mogą pojawić się zaburzenia dotyczące gałek ocznych (oczy są małe, szeroko rozstawione lub ma miejsce wrodzony brak gałek ocznych). Często pojawia się obustronny rozszczep wargi z brakiem rynienki nosowo-wargowej oraz wydatna nasada i czubek nosa, co stanowi odzwierciedlenie wady mózgu polegającej na zaburzeniu rozwoju przodomózgowia. Zazwyczaj występują współistniejące wady narządów wewnętrznych, m.in. serca, układu moczowo-płciowego, układu kostnego i innych. Wady kardiologiczne pojawiają się u większości dzieci z zespołem Pataua. Do najczęstszych należą ubytek przegrody międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej oraz prawostronne położenie serca. Może także wystąpić wielotorbielowatość nerek lub podwójny moczowód. U chłopców czasami pojawia się wnętrostwo lub nieprawidłowa budowa moszny, u dziewczynek natomiast wady rozwojowe macicy.

Diagnozę należy potwierdzić badaniem cytogenetycznym, które polega na pobraniu krwi noworodka i izolacji limfocytów. Podział komórek zatrzymywany jest na etapie metafazy, po czym uwidacznia się chromosomy w mikroskopie świetlnym. Pozwala to na ostateczne rozpoznanie wady wrodzonej. Przy podejrzeniu mozaikowatości, oznaczającej występowanie trisomii tylko w części komórek, można przeprowadzić badanie na materiale z innych tkanek, np. ze skóry.

Postępowanie w zespole Pataua

Zespół Pataua jest schorzeniem nieuleczalnym ze względu na rozległość wad wrodzonych oddziałujących na różne narządy i układy. Postępowanie po urodzeniu dziecka zależy od decyzji rodziców, którzy podejmują ją w konsultacji ze specjalistami – lekarzami położnikami, genetykami, kardiologami oraz chirurgami dziecięcymi. Pod uwagę brany jest stan zdrowia dziecka oraz rokowania. Rodzicom zaleca się pozostanie pod opieką psychologa, ponieważ bardzo istotne jest wsparcie w podejmowaniu trudnych decyzji. Terapia zwykle opiera się na podtrzymywaniu funkcji życiowych i opiece paliatywnej, co ma służyć najlepszym interesom dziecka. Około 70% pacjentów z zespołem Pataua umiera w ciągu pierwszego półrocza życia.

Źródła:

• Cytowska B., Winczura B., Stawarski A., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008.
• Szmyd K., Śmigiel R., Królak-Olejnik B., Propozycje postępowania z noworodkiem po urodzeniu w przypadku rozpoznania wady letalnej w okresie prenatalnym, Pediatria polska 2014, tom 89, nr 6.
• Dobrzańska A., Ryżko J., Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego), Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.

Zespół Turnera to schorzenie o podłożu genetycznym. Dotyczy dziewczynek, ponieważ powoduje je całkowity lub częściowy brak jednego z chromosomów X. Jest więc aberracją chromosomów płciowych, tworzących 23 parę, które u kobiet stanowią dwa chromosomy X (XX), a u mężczyzn chromosomy X oraz Y (XY). Zespół Turnera pojawia się spontanicznie. Do mutacji dochodzi podczas powstawania komórek rozrodczych lub w trakcie pierwszych podziałów zygoty. Częstość jego występowania szacuje się na 1 na 2500 noworodków płci żeńskiej.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Objawy

Zespół Turnera charakteryzuje się cechami dysmorficznymi, do których należą obrzęk limfatyczny dłoni i stóp, szeroka, płetwiasta szyja, zmarszczka nakątna, szeroko rozstawione oczy oraz krótkie kości śródręcza. Ponadto wyróżnia się zaburzenia twarzoczaszki (wysoko sklepione podniebienie, mała żuchwa, nisko osadzone uszy), szeroko rozstawione brodawki sutkowe i szeroką klatkę piersiową oraz liczne zmiany barwnikowe na skórze (tzw. pieprzyki). Często pojawiają się wrodzone wady serca, choroby układu krążenia (w tym nadciśnienie tętnicze), niski wzrost, opóźnienie dojrzewania i brak miesiączki. Dziewczynki rosną wolniej, co zauważa się już w dzieciństwie. Mogą występować wady postawy. Większość pacjentek cierpi na nieprawidłowe ukształtowanie narządów rozrodczych, co jest równoznaczne z bezpłodnością.

U części dziewczynek mają miejsce wady układu moczowego, wśród których do najczęstszych należą anomalie w budowie nerek i zdwojenie moczowodów. Zdarza się, iż występuje tylko jedna nerka lub tzw. nerka podkowiasta. Pacjentki często cierpią na niedoczynność tarczycy albo insulinooporność, która może prowadzić do cukrzycy typu II. Ponadto istnieje ryzyko rozwoju zaburzeń autoimmunologicznych, takich jak celiakia, przewlekłe zapalenie jelit oraz choroba Hashimoto. Nie należy także lekceważyć ewentualnych zaburzeń widzenia, może bowiem pojawić się zez, opadanie powieki a nawet zaćma czy jaskra. Ze względu na częste zachorowania na zapalenie ucha środkowego, u niektórych pacjentek występuje niedosłuch.

Dziewczynki z zespołem Turnera intelektualnie rozwijają się prawidłowo. Niektóre dzieci ze zmianami w strukturze chromosomu X mogą wykazywać opóźnienie w rozwoju, zazwyczaj jednak nie różnią się znacząco od rówieśników. Miewają trudności w nabywaniu zdolności wzrokowo-przestrzennych oraz matematycznych, jak również ze sprawnym przetwarzaniem informacji. W związku z tym czasami istnieje konieczność specjalistycznego podejścia do pacjentek w trakcie ich edukacji szkolnej. Mogą także wystąpić problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie, warto więc pamiętać o ewentualnym wsparciu psychologicznym.

Rozpoznanie

Istnieją metody diagnostyki prenatalnej, pozwalające na wykrycie zespołu Turnera. Jeśli wynik badania USG będzie niepokojący (na przykład zostanie stwierdzona podwyższona przezierność fałdu karkowego lub uogólniony obrzęk płodu), warto wykonać badania inwazyjne. Wyróżnia się amniopunkcję oraz biopsję kosmówki, które polegają na oznaczeniu i analizie kariotypu (kompletnego zestawu chromosomów) z pobranego wcześniej materiału.

Rozpoznanie choroby po urodzeniu zwykle zaczyna się od stwierdzenia charakterystycznych obrzęków dłoni i stóp noworodka. U dziewczynek dorastających zauważa się niższy wzrost w porównaniu z rówieśnikami, a także brak miesiączki i objawów dojrzewania. Ostateczną diagnozę muszą potwierdzić badania cytogenetyczne, do których konieczne jest pobranie krwi i analiza kariotypu.

Postępowanie

Zespół Turnera nie jest chorobą w całości uleczalną, jednak właściwie postępowanie pozwala ułatwić życie pacjentki oraz zwiększyć jego komfort. Schorzenie może prezentować wachlarz cech klinicznych, dlatego leczenie poszczególnych zaburzeń należy dopasować do sytuacji zdrowotnej konkretnej pacjentki. Istotne jest rozpoczęcie leczenia hormonem wzrostu we wczesnym okresie życia. Ze względu na częstość występowania powikłań sercowo-naczyniowych, należy zadbać o ich diagnostykę na wczesnym etapie. Ponadto warto skonsultować się ze specjalistami różnych dziedzin, aby dobrać odpowiedni sposób postępowania.

Źródła:

• Buliński A., Cybulska D., Jeż W., Zespół Turnera, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2012.
• Loscalzo M. L., Zespół Turnera, Pediatria po Dyplomie 2010, tom 14, nr 2.
• Jeż W., Irzyniec T., Pyrkosz A., Wybrane aspekty rozpoznania zespołu Turnera, Przegląd Lekarski 2007, tom 64, nr 3.
• Broman S. H., Grafman J., Atypical Cognitive Deficits in Developmental Disorders: Implications for Brain Function, Lawrence Erlbaum Associates, 1994.

Zespół ustno-twarzowo-palcowy jest grupą zespołów wad wrodzonych, które łączy zaburzenie rozwoju jamy ustnej, twarzy oraz palców. W rezultacie dochodzi do malformacji, które objawiają się dysmorfią. Oznacza to, że wady genetyczne wpływają na zmianę wyglądu zewnętrznego. Choroba dotyka także narządów wewnętrznych i sposobu ich funkcjonowania. Objawia się głównie u dziewczynek w wieku niemowlęcym, ponieważ osobniki płci męskiej rzadko dożywają narodzin.

Wyróżniono około trzynastu zespołów, należących do wspólnej grupy zwanej zespołem ustno-twarzowo-palcowym. Poszczególne typy zostały sklasyfikowane na podstawie różnic w występujących objawach, jednak mogą one nakładać się na siebie i przejawiać cechy innych typów.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Czym objawia się zespół ustno-twarzowo-palcowy?

Wśród nieprawidłowości w budowie jamy ustnej wyróżnia się rozszczepienie języka, zmianę jego kształtu oraz niekancerogenne guzki i grudki na języku. Osoby, których dotyka omawiane schorzenie, mogą także cierpieć na ubytki w uzębieniu lub posiadać dodatkowe zęby. Bardzo często pojawia się rozszczep podniebienia. U części pacjentów z zespołem ustno-twarzowo-palcowym występuje zjawisko wytwarzania pasm dodatkowej tkanki, która w nieprawidłowy sposób łączy wargę z dziąsłem. Inne objawy to rozszczep wargi, szeroki nos z płaskim, również szerokim mostkiem oraz hiperteloryzm oczny, czyli nadmiernie poszerzony rozstaw oczu.

Zespół ustno-twarzowo-palcowy dotyczy także palców rąk oraz stóp. Mogą wystąpić: syndaktylia (zrośnięcie dwóch lub więcej palców), klinodaktylia (przyśrodkowe skrzywienie palca), brachydaktylia (skrócenie długości palców) oraz polidaktylia (obecność dodatkowego palca). Poza tymi objawami często mają także miejsce nieprawidłowości w budowie mózgu oraz pewien stopień niepełnosprawności intelektualnej.

Istnieją symptomy, które pojawiają się tylko w poszczególnych typach zespołu ustno-twarzowo-palcowego, pozwalając na rozróżnienie pomiędzy nimi. Typ I charakteryzuje się wielotorbielowatością nerek, która polega na tworzeniu się wypełnionych płynem cyst zaburzających prawidłowe funkcjonowanie narządów. Mogą wystąpić także problemy neurologiczne, zmiany w strukturze mózgu i kości, utrata widzenia oraz wady serca.

Częstość i przyczyny występowania

Zespół ustno-twarzowo-palcowy jest schorzeniem stosunkowo rzadkim. Częstość jego występowania szacuje się na od 1:50 000 do 1:250 000 urodzeń. Najczęściej pojawia się typ I. Przyczyną tego zespołu wad wrodzonych są mutacje genu OFD1, który odpowiada za wytwarzanie pewnego białka. Bierze ono udział we wczesnym rozwoju wielu narządów i części ciała, takich jak mózg, twarz, kończyny oraz nerki. Mutacje genu OFD1 nie pozwalają na produkcję wystarczającej ilości wspomnianej proteiny, co zaburza prawidłowy rozwój poszczególnych organów i struktur. Nadal prowadzone są badania, mające na celu rozpoznanie innych zmian genetycznych, które mogą odpowiadać za zespół ustno-twarzowo-palcowy.

Rozpoznanie

Diagnozowanie zespołu wad wrodzonych opiera się na badaniu klinicznym po narodzinach dziecka. W przypadku podejrzenia możliwości wystąpienia choroby, sugeruje się wcześniejsze wykonanie badań prenatalnych. Diagnostyka genetyczna polega na analizie eksonu 16 genu OFD1 (sekwencji kodującej dla wspomnianego genu). Do badania pobiera się krew obwodową i uzyskuje próbkę DNA, która następnie jest poddawana sekwencjonowaniu w celu odczytania kolejności par nukleotydowych.

Dziedziczenie zespołu ustno-twarzowo-palcowego

Zespół wad wrodzonych typu I dziedziczony jest w powiązaniu z chromosomem X, czyli jednym z chromosomów płci. U kobiet, które posiadają dwa chromosomy X, wystąpienie mutacji w jednej z dwóch kopii genu wystarcza, by wywołać zaburzenie. W rezultacie część komórek wytwarza prawidłową ilość białka OFD1, pozostałe natomiast mogą nie wytwarzać go wcale. Efektem jest jego niewystarczająca ilość, co powoduje objawy zespołu ustno-twarzowo-palcowego typu I.

Mężczyźni posiadają tylko jeden chromosom X, dlatego obecność mutacji powoduje kompletny brak białka OFD1. W rezultacie płód płci męskiej najczęściej rodzi się martwy, wysoka jest także śmiertelność noworodków.

Większość pozostałych typów zespołu ustno-twarzowo-palcowego jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że mutacje występują w obu kopiach genu każdej komórki. Rodzice chorego dziecka posiadają po jednej kopii zmutowanego genu w swoim materiale genetycznym, lecz zwykle nie daje to żadnych objawów.

Dalsze postępowanie i leczenie

W przypadku rozpoznania zespołu ustno-twarzowo-palcowego dalsze postępowanie zależy od stopnia dysmorfii i nieprawidłowości w budowie narządów, a tym samym rokowania. Leczenie opiera się zwykle na chirurgicznej korekcie rozszczepu podniebienia, języka, występujących na nim guzków oraz chirurgii palców i innych dotkniętych chorobą części ciała i narządów. Ponadto konieczna będzie także specjalistyczna opieka ze względu na współistniejącą niepełnosprawność intelektualną.

Źródła:

• Ferrante Maria I., Feather Sally A., Bulfone Alessandro i in., Identification of the Gene for Oral-Facial-Digital Type I Syndrome, American Journal of Human Genetics 2001, tom 68, nr 3.
• Gurrieri F, Franco B, Toriello H, Neri G., Oral-facial-digital syndromes: review and diagnostic guidelines, American Journal of Medical Genetics Part A 2007, 143A(24):3314-23.
• Miklaszewska M., Zachwieja K., Herman-Sucharska I. i in., Rodzinny przypadek zespołu ustno-twarzowo-palcowego typu 1 (OFD 1), Przegląd Lekarski 2014, tom 71, nr 2.

Zespół Wolfa-Hirschhorna (WHS) to zespół wad wrodzonych powodowany przez mikrodelecję krótkiego ramienia chromosomu 4. Charakteryzuje się zmianami w strukturze twarzoczaszki, niepełnosprawnością intelektualną, małogłowiem, płodowym i postnatalnym upośledzeniem wzroku oraz opóźnieniem rozwoju psychoruchowego. U pacjentów pojawiają się napady drgawek i obniżone napięcie mięśniowe. Rozmiar delecji, która wywołuje zaburzenie, może wahać się w zależności od konkretnego przypadku i wpływa na liczebność oraz stopień objawów choroby. Częstość występowania zespołu Wolfa-Hirschhorna szacuje się na 1 na 50 000 urodzeń. Choroba znacznie częściej dotyczy dziewczynek.

Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu

dr n. med. Magdalena Janeczko - spec. genetyk, pediatra

Wybierz specjalistę

lek.med. Ewelina Preizner-Rzucidło - genetyk

Wybierz specjalistę

 

Objawy

Do symptomów choroby zalicza się charakterystyczne cechy twarzy, takie jak szeroki, płaski mostek nosa, wysokie czoło, skrócona rynienka podnosowa oraz szeroko rozstawione, nieco wyłupiaste oczy. Dzieci z zespołem Wolfa-Hirschhorna cierpią także na małogłowie. Ponadto zawsze występuje opóźnienie rozwoju różnego stopnia. Noworodki cechuje niska masa urodzeniowa oraz trudność w przybieraniu na wadze. Pojawiają się zaburzenia motoryczne, dlatego dzieci mogą mieć problem z siadaniem, wstawaniem oraz chodzeniem i nabywają te umiejętności później niż rówieśnicy. Niepełnosprawność intelektualna pacjentów może wahać się pomiędzy łagodną a ciężką. Dzieci najczęściej przejawiają zdolności społeczne, jednak problem sprawia im komunikacja werbalna. Większość dotkniętych chorobą cierpi na napady drgawek, które mogą zanikać z wiekiem.

Inne cechy zespołu Wolfa-Hirschhorna to nieprawidłowości w budowie układu kostno-szkieletowego, takie jak skolioza i kifoza oraz zmiany skórne w postaci pękających naczynek lub nadmiernego przesuszenia. Mogą zdarzać się braki w uzębieniu i rozszczep podniebienia lub wargi. Ponadto czasami występują nieprawidłowości w budowie oraz pracy serca, mózgu, oczu i układu moczowo-płciowego.

Przyczyny występowania zespołu Wolfa-Hirschhorna

Zespół wad wrodzonych wywoływany jest przez utratę materiału genetycznego na zakończeniu krótkiego ramienia chromosomu 4. Ramię krótkie określa się literą p, dlatego omawiana aberracja chromosomowa często nazywana jest delecją 4p-. Utrata genów powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów zespołu Wolfa-Hirschhorna. Wśród tych, których brakuje w materiale genetycznym pacjentów wymienia się NSD2, LETM1 i MSX1. Odgrywają one istotną rolę we wczesnym rozwoju dziecka, lecz duża część ich funkcji nie została jeszcze szczegółowo poznana. Uważa się, że NSD2 odpowiada za zmiany w wyglądzie twarzy oraz opóźnienie rozwoju. Utrata genu LETM1 jest natomiast utożsamiana z napadami drgawek. MSX1 wydaje się być odpowiedzialny za wady w budowie jamy ustnej, takie jak rozszczep wargi i podniebienia.

Dziedziczenie choroby

Zespół Wolfa-Hirschhorna w 85-90% przypadków nie jest dziedziczny. Delecja krótkiego ramienia chromosomu jest aberracją de novo, co oznacza, że wytwarza się przypadkowo podczas dojrzewania komórek rozrodczych lub na etapie wczesnego rozwoju embrionalnego. Może więc dojść do niej także w przypadku wcześniejszego niewystępowania choroby w rodzinie.

U części pacjentów zaburzenie ma miejsce w wyniku nieprawidłowości polegającej na pojawieniu się pierścienia chromosomu. Jest to szczególny przypadek delecji dystalnej, w trakcie której dwa ramiona chromosomu łączą się przybierając kształt pierścienia. Fuzji tej często towarzyszy utrata materiału genetycznego na końcach ramion, co może powodować wystąpienie zespołu Wolfa-Hirschhorna.

Istnieje także możliwość odziedziczenia choroby w wyniku translokacji zrównoważonej. W tym przypadku nie dochodzi do przekształcenia ilości materiału genetycznego, lecz następuje zmiana jego rozmieszczenia w genomie. Takie sytuacje nie powodują problemów zdrowotnych, jednak mogą doprowadzić do translokacji niezrównoważonej w następnym pokoleniu.

Rozpoznanie

Do rozpoznania zespołu Wolfa-Hirschhorna najczęściej dochodzi po narodzinach dziecka. Charakterystyczne cechy pozwalają na postawienie wstępnej diagnozy, którą następnie potwierdzają badania cytogenetyczne.

Istnieje możliwość wykonania badań prenatalnych, które pozwalają wykryć nieprawidłowości już na wczesnym etapie rozwoju. Wskazaniem do nich są między innymi podejrzenia zaburzeń wynikające z obrazu USG. Do badań tych należą amniocenteza (pobranie płynu owodniowego), biopsja kosmówki oraz pobranie krwi pępowinowej.

Postępowanie w zespole Wolfa-Hirschhorna

Zespół Wolfa-Hirschhorna jest zaburzeniem nieuleczalnym, jednak pacjenci w większości rokują dobrze. Odpowiednie programy rehabilitacyjne wraz z leczeniem objawowym pozwalają chorym dożyć wieku dorosłego.

Źródła:

• Białecka M., Jezela-Stanek A., Gajdulewicz M. i in., Zespół Wolfa i Hirschhorna – charakterystyka kliniczna oparta na 12 przypadkach, Pediatria Polska 2007, tom 82, nr 11.
• Shannon NL, Maltby EL, Rigby AS, Quarrell OW, An epidemiological study of Wolf-Hirschhorn syndrome: life expectancy and cause of mortality, Americal Journal of Medical Genetics 2001, tom 10, nr 38.
• Battaglia A., Carey JC., Wolf-Hirschhorn syndrome and Pitt-Rogers-Danks syndrome, American Journal of Medical Genetics 1998, tom 75, nr 5.